Ηλεκτρονικός πλειστηριασμός ακινήτων (διαδικτυακή ημερίδα)

Αναρτήθηκε η διαδικτυακή ημερίδα του περιοδικού “Επιθεώρηση Ακινήτων” και Συμβολαιογραφικού Συλλόγου Θράκης με τίτλο “Ηλεκτρονικός πλειστηριασμός ακινήτων- συμβολαιογραφική και δικαστηριακή διάσταση”, που διεξήχθη την 24.10.2022

 

Σύνδεσμος παρακολούθησης ημερίδας

 

Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση νομοσχεδίου με τίτλο: «Επιλογή, κατάρτιση και επιμόρφωση των δικαστικών υπαλλήλων στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών»

Τίθεται από σήμερα 1.11.2022, σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπό τον τίτλο: «Επιλογή, κατάρτιση και επιμόρφωση των δικαστικών υπαλλήλων στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών – Τροποποιήσεις στον ν. 4871/2021». Δεδομένης της σπουδαιότητας της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, σας καλώ να συμμετάσχετε στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, διατυπώνοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις σας στις σχετικές ρυθμίσεις.

Η διαβούλευση θα ολοκληρωθεί την 15η.11.2022.

O Υπουργός Δικαιοσύνης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΑΡΑΣ

 

Μετάβαση στον διαδικτυακό τόπο διαβουλεύσεων

Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση και Εκμετάλλευση 2022-2027

Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση και Εκμετάλλευση 2022-2027

Η Προεδρία της Κυβέρνησης θέτει σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση και Εκμετάλλευση 2022-2027, από σήμερα Πέμπτη 27 Οκτωβρίου 2022.

Είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα εκπονεί Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για την προστασία των παιδιών από το έγκλημα της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Το Σχέδιο περιλαμβάνει πολιτικές που ξεκίνησαν να υλοποιούνται αλλά και μεταρρυθμίσεις που επίκεινται.

Η Κυβέρνηση, άλλωστε, έχει ήδη υλοποιήσει μια πληθώρα παρεμβάσεων υπέρ της προστασίας των ανήλικων θυμάτων τόσο στο πεδίο της δικαιοσύνης, όσο και στα πεδία της εκπαίδευσης και κοινωνικής προστασίας.

Το υπό διαβούλευση ΕΣΔ στοχεύει, με ένα πλέγμα πολιτικών, σε τρία επίπεδα: α/ στη διευκόλυνση της καταγγελίας του εγκλήματος, για τον περιορισμό των δραστών και την έγκαιρη διάσωση των θυμάτων που συχνά υποφέρουν σιωπηλά επί χρόνια, β/ στην μείωση των πραγματικών κρουσμάτων με αύξηση της διοικητικής και κοινωνικής επαγρύπνησης και γ/ στην αναπροσαρμογή των θεσμικών διαδικασιών ώστε να λειτουργούν υποστηρικτικά προς το παιδί-θύμα και την οικογένειά του.

Μία από τις επιδιώξεις του ΕΣΔ – και της διαβούλευσης – είναι η ενημέρωση και κινητοποίηση όλης της κοινωνίας ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών.

Είναι κρίσιμο να υπάρξουν πολιτικές και δράσεις ενδυνάμωσης που θα οδηγήσουν σε ενθάρρυνση των θυμάτων να καταγγέλλουν στις αρμόδιες αρχές ανάλογα περιστατικά και ταυτόχρονα θα αποτρέψουν τη δευτερογενή θυματοποίησή τους κατά τη διαδικασία της προανάκρισης και της δικαστικής διερεύνησης.

Συνεπώς, οι παρατηρήσεις και οι προτάσεις των πολιτών, των φορέων και ιδιαιτέρως των επαγγελματιών ή εθελοντών που εργάζονται με παιδιά είναι πολύ σημαντικές και, όπου είναι εφικτό, θα ενσωματωθούν εμπλουτίζοντας το ΕΣΔ ή θα τηρηθούν για μεταγενέστερη αξιοποίηση.

Η διαβούλευση θα διαρκέσει δεκατέσσερις (14) ημέρες, μέχρι την 9η Νοεμβρίου 2022.

Με εκτίμηση,

Χρήστος-Γεώργιος Σκέρτσος

Μετάβαση στον διαδικτυακό τόπο διαβουλεύσεων

Ανακοίνωση Εφετείου Αθηνών για την εφαρμογή άρθρου 237 παρ. 8 ΚΠολΔ (εξέταση μαρτύρων ή διαδίκων στο ακροατήριο και διενέργεια πραγματογνωμοσύνης ή αυτοψίας)

Ενημέρωση Προέδρων Εφετών και Εφετών σχετικά με τη  διάταξη του άρθρου 237 παρ. 8 ΚΠολΔ 

Με την τελευταία τροποποίηση του ΚΠολΔ με το Ν. 4842/2021, με ισχύ από 1η/1/2022 [άρθρα 12 και 120, ΦΕΚ Α΄ τευχ. 190]  αντικαταστάθηκε το άρθρο 237 ΚΠολΔ μεταξύ άλλων και ως προς τα αποδεικτικά μέσα της εξέτασης μαρτύρων και διαδίκων στο ακροατήριο και τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης και αυτοψίας.

Σύμφωνα με τη σχετική διάταξη στην παρ. 8 αυτής, αν από τη μελέτη του φακέλου της δικογραφίας κρίνεται απολύτως αναγκαία η εξέταση μαρτύρων ή των διαδίκων στο ακροατήριο και η διενέργεια αυτοψίας ή πραγματογνωμοσύνης, εκδίδεται απλή Διάταξη [όχι μη οριστική απόφαση] που καταχωρείται σε ειδικά τηρούμενο βιβλίο, με την οποία διατάσσεται επανάληψη της συζήτησης [ι] στο ακροατήριο ενώπιον του ήδη ορισμένου δικαστή/εισηγητή ως προς την εξέταση μαρτύρων/ διαδίκων σε χρόνο και με το περιεχόμενο που προσδιορίζεται αναλυτικά στην παρ. 237 παρ. 8 ΚΠολΔ και [ιι] όσον αφορά την αυτοψία ή πραγματογνωμοσύνη προσδιορίζοντας τον τόπο,  χρόνο, τα ονόματα των πραγματογνωμόνων, το θέμα της πραγματογνωμοσύνης και την προθεσμία για την κατάθεση της γνωμοδότησης των πραγματογνωμόνων.

Κατόπιν ενημέρωσής μας από τον αρμόδιο υπάλληλο της πληροφορικής περί της λειτουργίας του συστήματος ως προς τη δημοσίευση και με δεδομένο ότι μετά την έκδοση της κατ΄ άρθρο 237 παρ. 8 ΚΠολΔ διάταξης η δικογραφία πρέπει να παραμένει χρεωμένη στο δικαστή/εισηγητή που έχει οριστεί,  μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης, με συνέπεια να μην επιτρέπεται και η ανάληψη των σχετικών που συνοδεύουν αυτή, πρέπει σ΄ αυτή να αναγράφεται η ένδειξη «ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ [Άρθρο 237 παρ. 8]» [όχι «Αριθμός Απόφασης»], ώστε να μην δημοσιεύεται ως οριστική απόφαση και μεταφέρεται στο αρχείο, από όπου οι πληρεξούσιοι δικηγόροι αναλαμβάνουν τα σχετικά μ΄ αυτήν έγγραφα. Άλλωστε σύμφωνα με την παρ. 10 του ιδίου άρθρου οι διάδικοι οφείλουν να αναλάβουν όλα τα σχετικά έγγραφά τους μετά την περάτωση της δίκης, ήτοι μετά την έκδοση οριστικής απόφασης.

Περαιτέρω, επειδή σύμφωνα με το εδάφ. η΄ του άνω άρθρου ο δικαστής που έχει οριστεί ως εισηγητής ή ο εφέτης αποφασίζει για όλα τα σχετικά με την απόδειξη διαδικαστικά ζητήματα, η δικογραφία πρέπει να παραμένει εις χείρας σας, αφενός μεν ώστε να είναι ευχερής η αντιμετώπιση όποιων τυχόν ζητημάτων ανακύψουν, αφετέρου δε διότι βάσει του εδαφ. θ΄ του ιδίου άρθρου με την ολοκλήρωση της διαδικασίας εξέτασης των μαρτύρων ή των διαδίκων ή την κατάθεση της έκθεσης αυτοψίας ή της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης θεωρείται συντελεσμένη και η επανάληψη της συζήτησης και ο δικαστής αφού του διαβιβαστούν από τον αρμόδιο γραμματέα τα σχετικά με τη Διάταξη έγγραφα, πρέπει να προχωρήσει στην έκδοση οριστικής απόφασης. Επισημαίνεται, ενόψει του ότι κατά τα ανωτέρω η επανάληψη θεωρείται συντελεσμένη μετά την ολοκλήρωση όσων ορίζονται στη Διάταξη, ότι δεν πρέπει να τίθεται στη Διάταξη, ημερομηνία επανασυζήτησης της υπόθεσης στο ακροατήριο.

Τέλος, γνωρίζοντας τον όγκο των δικογραφιών που διακινούνται στο Εφετείο και την επιβάρυνσή σας με τη φύλαξη εκείνων επί των οποίων εκδίδεται Διάταξη του άρθρου 237 παρ. 8 ΚΠολΔ, θα φυλάσσονται οι ογκώδεις εξ  αυτών σε ειδικό χώρο, στην αίθουσα Γ1130 στον 5ο όροφο.

Είμαστε στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε διευκρίνηση, είτε επισήμανσή της εκ της μέχρι σήμερα εφαρμογής της σχετικής διάταξης.

Αθήνα, 27/10/2022

Το Τριμελές Συμβούλιο Διεύθυνσης του Εφετείου Αθηνών

Συνήγορος του Πολίτη: Σχόλια και παρατηρήσεις επί του νομοσχεδίου «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός Σωφρονιστικού Κώδικα – Τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999»

Κύριο

Μάξιμο Χαρακόπουλο

Πρόεδρο της Διαρκούς Κοινοβουλευτικής Επιτροπής

Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης

ΘΕΜΑ: Σχόλια και παρατηρήσεις επί του νομοσχεδίου «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός

Σωφρονιστικού Κώδικα – Τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999»

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε,

Στο πλαίσιο της γενικής αρμοδιότητας της Αρχής1 αλλά και της ειδικής αρμοδιότητάς της ως «Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης Βασανιστηρίων και Κακομεταχείρισης»2, έχω την τιμή να θέσω υπ’ όψη της Διαρκούς Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης τις παρακάτω παρατηρήσεις επί του σχεδίου νόμου «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός Σωφρονιστικού Κώδικα – Τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999», το οποίο συζητείται από 18.10.2022 ενώπιον της Επιτροπής, αλλά και ειδικότερα σχόλια και προτάσεις ως προς αντικείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτό ή που η Ανεξάρτητη Αρχή θεωρεί σκόπιμο να περιληφθούν (ιδίως σχετικά με τη μεταχείριση και τα δικαιώματα των ανηλίκων κρατουμένων), με βάση την πολυετή εμπειρία της, τόσο από τη διερεύνηση σχετικών αναφορών όσο και από τη συστηματική παρακολούθηση των εξελίξεων στο πεδίο της σωφρονιστικής πολιτικής.

 

Αφετηρία των παρατηρήσεων και προτάσεων της Αρχής αποτελεί η πάγια θέση, ότι κάθε πρωτοβουλία αναθεώρησης των κανόνων που διέπουν την οργάνωση και λειτουργία του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης πρέπει να γίνεται «υπό το πρίσμα μίας “ολιστικής” επανεξέτασης της λειτουργίας του, τόσο στις επιμέρους όψεις του – δηλ. τη νομοθετική (σύστημα ποινών), τη δικαστική (επιμέτρηση ποινών) και τη σωφρονιστική (συνθήκες κράτησης) – όσο και, συνολικά, στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις, στο πλαίσιο μιας μεσοπρόθεσμης, συγκροτημένης, ποινικής και σωφρονιστικής πολιτικής»3. Στο πλαίσιο αυτό και δεδομένου, ότι το υπόψη σχέδιο νόμου επιφέρει σημαντικές αλλαγές σε κρίσιμες διατάξεις του ήδη επί δεκαετίες ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα (ν. 2776/1999), η Αρχή επιθυμεί, κατ’ αρχήν, να παρατηρήσει, ότι το σωφρονιστικό μας σύστημα χρειάζεται να επανεξετασθεί ως προς όλα τα επιμέρους στοιχεία του, με συνολική προσέγγιση και μακροπρόθεσμη προοπτική, αντί για βραχυπρόθεσμες, μεμονωμένες και αποσπασματικές παρεμβάσεις. Απ’ αυτή την άποψη, προκύπτει ως αναγκαία η γενική αναθεώρηση του Σωφρονιστικού Κώδικα, σε συνέχεια και εναρμόνιση με τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στους λοιπούς θεμελιώδεις κώδικες της ποινικής νομοθεσίας (ΠΚ και ΚΠΔ), προκειμένου να ενσωματωθούν στην έννομη τάξη οι μεταγενέστερες ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις4 και να ληφθούν υπόψη οι σχετικές εμπειρίες σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Συναφής, άλλωστε, είναι και η πρόσφατη ρητή υπόδειξη της Επιτροπής CPT του Συμβουλίου της Ευρώπης5.

Κεφάλαιο β΄: Γενικές Αρχές και Δικαιώματα Κρατουμένων

Άρθρο 8 του νομοσχεδίου, προσθήκη άρθρου 6Α στον Κώδικα:

Σύμφωνα με την αιτιολογία της Έκθεσης Ανάλυσης Συνεπειών του νομοσχεδίου, «θεσπίζεται ειδικό ένδικο βοήθημα για τις συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά καταστήματα, προκειμένου να καλυφθεί ένα κενό στην ελληνική νομοθεσία, το οποίο οδηγούσε το ΕΔΔΑ στη διαπίστωση της παραβίασης του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, εξαιτίας των συνθηκών κράτησης σε πολλά σωφρονιστικά καταστήματα». Πράγματι, πρόκειται για παλαιόθεν εκπεφρασμένη πρόταση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, το οποίο είχε οδηγήσει και σε σχετική πρόταση νόμου που κατατέθηκε στη Βουλή6 τον Ιούλιο του 2021, αλλ’ ουδέποτε συζητήθηκε. Το Τμήμα Εκτέλεσης Ποινών του ΕΔΔΑ, στην επίσκεψή του στη χώρα μας το Μάιο 2022, είχε ρωτήσει ειδικά για το ένδικο αυτό βοήθημα και το Συνήγορο του Πολίτη7. Η μείωση των ανεκτέλεστων αποφάσεων του ΕΔΔΑ αναδεικνύεται σε κεντρικό στόχο της προτεινόμενης ρύθμισης, στόχο απολύτως θεμιτό, που δεν μπορεί ωστόσο να αποτελεί αυτοσκοπό.

Η βασική θέση του Συνηγόρου του Πολίτη, όσον αφορά την προτεινόμενη προσφυγή των κρατουμένων είναι, κατ’ αρχάς, ότι από πλευράς θεμελιωδών δικαιωμάτων αποτελεί αναγκαίο αλλά όχι επαρκές μέτρο για τη γενικότερη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, η οποία συχνά υπολείπεται των προδιαγραφών του νόμου εγείροντας ζητήματα παραβίασης του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ για αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, όπως διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη στις επισκέψεις του στα Σωφρονιστικά Καταστήματα με την ιδιότητα του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης. Όχι μόνον ο Συνήγορος του Πολίτη, αλλά και το Συμβούλιο της Ευρώπης διαχρονικά, όπως και στην πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων (CPT), έχει διατυπώσει έντονες επισημάνσεις για προβληματικές συνθήκες κράτησης. Βασικό δικαιοκρατικό ζητούμενο δεν είναι, συνεπώς, η αποτελεσματική προσφυγή των κρατουμένων και η αποφυγή καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος της χώρας, αλλ’ η συνεχής βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης σε όλα, ιδίως όμως στα πολυπληθή Σωφρονιστικά Καταστήματα. Είναι προφανές πως ακόμη και ενδεχόμενη μείωση των καταδικαστικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ δεν θα πρέπει να προκαλέσει τον παραμικρό εφησυχασμό ως προς τον, κατά τα ανωτέρω, ουσιαστικό δικαιοκρατικό σκοπό της σωφρονιστικής πολιτικής.

Επιπλέον, βασική επιδίωξη του Συνηγόρου του Πολίτη είναι η βέλτιστη αξιοποίησή του ως Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης, πέραν των ετήσιων εκθέσεών του προς τη Βουλή των Ελλήνων και τα αρμόδια Υπουργεία. Το σχέδιο νόμου, στο άρθρο 8 § 6, ορίζει πως «οι αποφάσεις για τις προσφυγές του παρόντος άρθρου κοινοποιούνται, με επιμέλεια του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, στον Συνήγορο του Πολίτη». Πρόκειται για θετικό βήμα, από πλευράς ροής της πληροφορίας από το αρμόδιο Υπουργείο προς τον Εθνικό Μηχανισμό για αποφάσεις που αφορούν την ευόδωση των προσφυγών των κρατουμένων. Ωστόσο, ως Εθνικός Μηχανισμός με προληπτική λειτουργία, ο Συνήγορος του Πολίτη θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβάλει στην αποτελεσματικότητα του ένδικου μέσου, αν του κοινοποιούνται ήδη οι προσφυγές των κρατουμένων, προκειμένου να θέσει υπόψη του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών τυχόν εκθέσεις του για τις συνθήκες στο οικείο κατάστημα κράτησης.

Ειδικότερα ζητήματα εντοπίζονται στις διαφορές του σχεδίου νόμου από την προηγηθείσα πρόταση του ΝΣΚ, λ.χ. ως εξής:

– Πρώτον, η μη τήρηση κανόνων διαβίωσης όπως αυτοί καθορίζονται σε συγκεκριμένα άρθρα του Σωφρονιστικού Κώδικα, στο άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και άλλους κανόνες του διεθνούς δικαίου για τη μεταχείριση των κρατουμένων, δεν αρκεί πλέον ως βάση της προσφυγής αλλά τελεί υπό την πρόσθετη προϋπόθεση να έχει (και δυνητικά) δυσμενή επίδραση στην κατάσταση της σωματικής ή ψυχικής υγείας των κρατουμένων (άρθρο 8 § 1). Με την προϋπόθεση αυτή σχετικοποιείται η ισχύς των κανόνων. Θα αρκούν άραγε οι σκέψεις στις σχετικές με το άρθρο 3 αποφάσεις του ΕΔΔΑ σχετικά με τη σοβαρότητα του κανόνα που παραβιάζεται ή οι κατευθύνσεις μεταχείρισης της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης για την διαπίστωση δυνητικά δυσμενούς επιρροής στην κατάσταση της σωματικής ή ψυχικής υγείας των κρατουμένων, ή μήπως ο κρατούμενος θα φέρει κάθε φορά ένα πρόσθετο βάρος απόδειξης;

 – Δεύτερον, η αποκατάσταση του προσφεύγοντος κατά την κρίση του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών συνίσταται, σύμφωνα με το σχέδιο νόμου (άρθρο 8 § 3), πρωτίστως σε μέτρα αξιοπρεπούς διαβίωσης εντός του ιδίου καταστήματος κράτησης ή άλλως στη μεταφορά του κρατουμένου στο νοσοκομείο των φυλακών ή άλλο δημόσιο νοσοκομείο ή, τέλος, στη μεταγωγή του σε άλλο κατάστημα κράτησης. Σε κάθε περίπτωση, το Δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει χρηματική αποζημίωση για ηθική βλάβη (άρθρο 8 § 4). Όλως επικουρικώς προς συγκεκριμένα μέτρα αποκατάστασης των συνθηκών («εάν …δεν είναι δυνατό να ληφθούν ή δεν επαρκούν», άρθρο 12 § 4 της πρότασης του ΝΣΚ), το ΝΣΚ είχε προτείνει και τη δυνατότητα ευεργετικού υπολογισμού της εκτιτέας ποινής του προσφεύγοντα. Το δυνητικό αυτό μέτρο δεν περιλαμβάνεται στο προτεινόμενο σχέδιο νόμου, παρά το γεγονός ότι το μέτρο του ευεργετικού υπολογισμού έχει θεωρηθεί ότι μπορεί να συνδέεται όχι μόνον με κίνητρα εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ. αλλά και να έχει αποζημιωτικό χαρακτήρα, ως μέτρο αποκατάστασης άνισης μεταχείρισης λόγω δεινών συνθηκών έκτισης της ποινής8.

Κεφάλαιο γ΄: Όργανα Άσκησης Σωφρονιστικής Πολιτικής

Άρθρο 10 του νομοσχεδίου, προσθήκη §§ 2Α & 2Β στο άρθρο 9 του Κώδικα:

Καθόσον προβλέπεται, ότι «σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος κρατουμένου από την ΚΕΜ δεν δύναται να υποβληθεί νέο αίτημα μεταγωγής πριν την παρέλευση τριμήνου», θα ήταν σκόπιμο να προστεθεί η υποχρέωση αιτιολόγησης των απορριπτικών αποφάσεων, κάτι που θεωρητικά προκύπτει μεν από τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας αλλά στην πράξη μάλλον αγνοείται. Επιπλέον, θα μπορούσε να προστεθεί πως η ΚΕΜ, εκτός από τον ίδιο τον κρατούμενο, θα μπορεί να ακροάται τον πληρεξούσιο δικηγόρο του.

Άρθρο 10 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 9 § 3 του Κώδικα:

Ομοίως, όπως ανωτέρω, για την αυτεπάγγελτη απόφαση δυσμενούς μεταγωγής, θα ήταν σκόπιμο να προβλεφθεί ρητά υποχρέωση αιτιολογίας.

Άρθρο 11 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 10 § 1 του Κώδικα:

Η δυνατότητα αναπλήρωσης, στο Συμβούλιο Φυλακής, του κοινωνικού λειτουργού από σωφρονιστικό ή διοικητικό υπάλληλο, παρίσταται προβληματική λόγω προφανούς έλλειψης ισοδυναμίας προσόντων και καθηκόντων.

Κεφάλαιο δ΄: Κατηγορίες Κρατουμένων

Άρθρο 12 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 11 § 5 του Κώδικα:

Η διατύπωση «που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην κοινή διαβίωση», ως αιτία μεταγωγής, κρίνεται αόριστη. Θα πρέπει να εξειδικευθούν, έστω με ενδεικτική απαρίθμηση, οι κατηγορίες των προβλημάτων ως προς το περιεχόμενό τους.

Άρθρο 13 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 12 του Κώδικα:

Ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί αναγκαία τη συμπλήρωση των προτεινόμενων διατάξεων με ιδιαίτερες ρυθμίσεις που εστιάζουν στους ανήλικους κρατουμένους, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της παιδικής ηλικίας, τους στόχους του σωφρονιστικού συστήματος στο βαθμό που εμπλέκονται σε αυτό ανήλικοι αλλά και τις βασικές υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΔΣΔΠ)9 και τα λοιπά διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα.

Δεδομένης της υποχρέωσης να λαμβάνεται κατά προτεραιότητα υπόψη το συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3 ΔΣΔΠ), κρίνεται σκόπιμο να διασφαλιστούν μέσω του υπό ψήφιση νομοσχεδίου τα αναγκαία μέτρα, που κατά το δυνατό θα μειώσουν τις αρνητικές συνέπειες της κράτησης και θα διαμορφώσουν τις κατάλληλες συνθήκες για την ομαλή ψυχοκοινωνική και διανοητική εξέλιξη των παιδιών, ώστε να εξασφαλιστεί η δυνατότητά τους να αναλάβουν δημιουργικό και συμμετοχικό ρόλο στην κοινωνία10.

Με αφετηρία την παραπάνω στόχευση11, οι κανόνες του Συμβουλίου της Ευρώπης που αφορούν ανήλικους παραβάτες, οι οποίοι υπόκεινται σε κυρώσεις ή μέτρα, παρέχουν λεπτομερή καθοδήγηση σχετικά με τις συνθήκες κράτησης. Ορίζουν, μεταξύ άλλων, ότι οι ανήλικοι δεν πρέπει να κρατούνται σε χώρους κράτησης ενηλίκων, αλλά σε χώρους ειδικά διαμορφωμένους για αυτούς12. Στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού περιέχει χωριστή διάταξη σχετικά με τη στέρηση της ελευθερίας των παιδιών, βάσει της οποίας τα παιδιά πρέπει να χωρίζονται από τους ενήλικες, εκτός εάν τούτο αντιβαίνει στο συμφέρον του παιδιού (άρθρο 37 στοιχείο γ΄ της ΔΣΔΠ), γεγονός το οποίο εξάλλου πρέπει να τεκμηριώνεται ειδικά έπειτα από εξατομικευμένη διεπιστημονική αξιολόγηση.

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται η θέσπιση διάταξης σύμφωνα με την οποία: «Κρατούμενοι οι οποίοι έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους, μέχρι να συμπληρώσουν το 18ο έτος (ανήλικοι), διαμένουν σε καταστήματα κράτησης ή τμήματα των καταστημάτων κράτησης νέων που προορίζονται αποκλειστικά γι’ αυτούς. Κρατούμενοι οι οποίοι έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, μέχρι να συμπληρώσουν το 21ο έτος (νεαροί ενήλικες) διαμένουν σε διαφορετικά καταστήματα κράτησης ή σε διαφορετικούς χώρους και τμήματα από αυτά στα οποία διαμένουν οι ανήλικοι, χωρίς να συγχρωτίζονται με τους λοιπούς ενήλικες κρατουμένους».

Ανάλογα, κρίνεται αναγκαία η πρόβλεψη ιδιαίτερων ρυθμίσεων για τους ανήλικους κρατουμένους ως προς τις λοιπές συνθήκες κράτησης (λ.χ. απαγόρευση απομόνωσης στο πειθαρχείο), καθεστώς αδειών, παροχή ψυχολογικής υποστήριξης και εξειδικευμένης συμβουλευτικής καθοδήγησης) αλλά και, ιδίως, ως προς την εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση των παιδιών (για την οποία βλ. παρακάτω στα σχόλια υπό το άρθρο 35 του νομοσχεδίου), καθώς και την κοινωνική ένταξη μετά την αποφυλάκιση (μετασωφρονιστική μέριμνα13).

Ειδικότερα ζητήματα:

Άρθρο 13 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 12 § 2 του Κώδικα:

Οι προϋποθέσεις και όροι λειτουργίας αυτοτελών καταστημάτων θα καθορίζονται πλέον με κοινή υπουργική απόφαση και όχι, όπως μέχρι τώρα, με προεδρικό διάταγμα. Ωστόσο, η έκδοση προεδρικού διατάγματος προσέφερε ισχυρότερα εχέγγυα για την προστασία των δικαιωμάτων των ανηλίκων.

Άρθρο 13 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 12 § 3 του Κώδικα:

Είναι σκόπιμο να προβλεφθεί πως οι μετέφηβοι κρατούμενοι θα μετάγονται μόνο στα Σωφρονιστικά Καταστήματα τύπου Α, έτσι όπως αυτά περιγράφονται στο νομοσχέδιο.

Άρθρο 13 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 12 § 5 του Κώδικα:

Η κράτηση σε αστυνομικά κρατητήρια κρίνεται εντελώς ακατάλληλη για τις εν θέματι ηλικίες και καθιστά του ανηλίκους έτι περαιτέρω ευάλωτους, καθώς τα αστυνομικά κρατητήρια δεν διαθέτουν καμία συνθήκη ικανή για τις ανάγκες των ανηλίκων. Η εν λόγω πρόβλεψη θα πρέπει να απαλειφθεί, πολλώ μάλλον καθώς, στην πράξη, οι μεταγωγές για λόγους δικονομικούς δύνανται να διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Άρθρο 14 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 13 § 1 του Κώδικα:

Δέον, όπως προβλεφθεί ξεχωριστή μνεία για διεμφυλικούς κρατουμένους.

Άρθρο 14 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 13 § 3 του Κώδικα:

Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει επανειλημμένα επισημάνει, ότι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και η ομαλή κοινωνική του ένταξη προϋποθέτουν τη συμμετοχή αυτών των παιδιών σε βρεφονηπιακό σταθμό εκτός Σωφρονιστικού Καταστήματος, καθώς η λειτουργία εσωτερικού βρεφονηπιακού σταθμού μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω ιδρυματοποίηση τους και στην ενίσχυση του στιγματισμού τους. Άλλωστε, η απρόσκοπτη επικοινωνία και η τροφοδότηση της σχέσης των παιδιών με τους γονείς, ακόμη και όταν οι τελευταίοι έχουν φυλακιστεί, και η προστασία τους από διακρίσεις καθώς και η διαχείριση/αντιμετώπιση του σοβαρού τραύματος που συνεπάγεται αυτή η εξέλιξη στη ζωή των παιδιών, κατοχυρώνονται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και ιδίως τα άρθρα 2 (προστασία από διακρίσεις), 3 (λήψη υπόψη του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού σε όλες τις αποφάσεις), 6 (προστασία της ζωής και ανάπτυξης του παιδιού), 9 (δικαίωμα του παιδιού στην οικογένειά του) και 12 (διατύπωση της γνώμης του παιδιού για οποιοδήποτε ζήτημα το αφορά). Εκτενής μνεία για το ζήτημα, στη βάση συγκεκριμένων θεματικών αξόνων, γίνεται και στη σύσταση CM/Rec (2018) της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης προς τα κράτη-μέλη14. Στην εν λόγω Σύσταση, εκτός των άλλων, περιγράφονται οι θεμελιώδεις αρχές αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων των ευάλωτων παιδιών φυλακισμένων γονέων και την αυξημένη επαγρύπνηση που αυτή συνεπάγεται. Περαιτέρω, περιγράφεται η υποχρέωση λήψης υπόψη του βέλτιστου συμφέροντος του εκάστοτε παιδιού κατά την επιβολή της ποινής, τον προσδιορισμό του Καταστήματος Κράτησης, καθώς επίσης η αρχή της οικονομικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης της οικογένειας, η ανάγκη της εκπαίδευσης/επιμόρφωσης του προσωπικού για την εξυπηρέτηση του ανωτέρω σκοπού και η υποχρέωση συλλογής δεδομένων και διασφάλισης της επικοινωνίας.

Άρθρο 14 του νομοσχεδίου, προσθήκη § 4 στο άρθρο 13 του Κώδικα:

Εκτιμάται ως θετική η πρόβλεψη για ίδρυση ειδικού ψυχιατρικού και νοσοκομειακού τμήματος για γυναίκες κρατούμενες στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Γυναικών Ελεώνα Θηβών, με την ελπίδα, ότι παράλληλα θα βελτιωθούν οι συνθήκες στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού.

Κεφάλαιο ε΄: Οργάνωση και Λειτουργία Σωφρονιστικών Καταστημάτων

Άρθρο 20 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 19 § 3 του Κώδικα:

Η δημιουργία «Σωφρονιστικών Καταστημάτων Αυξημένης Ασφάλειας», τα οποία θα λειτουργούν ως πειθαρχικές φυλακές αλλά και για τη μεταγωγή κρατουμένων με κριτήριο τη φύση του αδικήματος, θα ήταν σκόπιμο να συνοδεύεται από στοιχειώδες, έστω, περίγραμμα των ιδιαιτεροτήτων τους, ιδίως σε ό,τι αφορά τυχόν πρόσθετους περιορισμούς στα δικαιώματα των κρατουμένων όπως το δικαίωμα επικοινωνίας. Επ’ αυτού, η απόλυτη σιωπή του νομοθέτη θα μπορούσε να εκληφθεί, από την κανονιστικώς δρώσα διοίκηση, ως εξουσιοδότηση εν λευκώ.

Άρθρο 21 του νομοσχεδίου, προσθήκη άρθρου 19Α § 1 στον Κώδικα:

Ο Συνήγορος του Πολίτη εκφράζει την ανησυχία του ως προς τη μελλοντική επαρκή λειτουργία των Αγροτικών Σωφρονιστικών Καταστημάτων. Όπως είναι γνωστό, τα εν λόγω Καταστήματα, προκειμένου να είναι πλήρως λειτουργικά, χρειάζονται άτομα με συγκεκριμένες γνώσεις σχετικά με την κτηνοτροφία, την τυροκομία κ.λπ., αλλά και πλήθος ατόμων προκειμένου να γίνουν οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες (όργωμα, σπορά, ποίμνιο κ.λπ.). Έχοντας υπόψη τόσο τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά όσο και τη μεταβολή, επί το αυστηρότερο, των προϋποθέσεων μεταγωγής, εγείρονται ερωτήματα ως προς τη λειτουργία των εν λόγω Καταστημάτων στο μέλλον. Ειδικότερα, το γεγονός, ότι οι προς ψήφιση προϋποθέσεις χορήγησης των τακτικών αδειών μειώνουν τον πληθυσμό των κρατουμένων που θα έχει το δικαίωμα άδειας σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η μεταγωγή σε Αγροτικό Κατάστημα θα προϋποθέτει το να έχει λάβει προηγουμένως ο κρατούμενος τουλάχιστον μία άδεια, φαίνεται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποδυνάμωση των Αγροτικών Σωφρονιστικών Καταστημάτων, εξέλιξη η οποία ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται μετά την εφαρμογή των διατάξεων του ν. 4760/2020, όπως είχε εγκαίρως επισημάνει ο Συνήγορος του Πολίτη15 αλλά και προκύπτει σαφώς από την τρέχουσα κατανομή πληθυσμού κρατουμένων16, ενώ το σύνολο των Σωφρονιστικών Καταστημάτων βαρύνεται με αξιοσημείωτο υπερπληθυσμό, όπως επίμονα επισημαίνει και στην πρόσφατη έκθεσή της η Επιτροπή CPT του Συμβουλίου της Ευρώπης17. Εν όψει αυτού του κινδύνου, πριν από κάθε νομοθετική επέμβαση στις προϋποθέσεις μεταγωγής θα ήταν χρήσιμο να έχει προηγηθεί μελέτη του πληθυσμού των Σωφρονιστικών Καταστημάτων της χώρας, ώστε να αποτιμηθεί το ανθρώπινο δυναμικό που πληροί τις τυπικές προϋποθέσεις για να μεταχθεί στα Αγροτικά Καταστήματα, προκειμένου να υπολογιστεί το κατά πόσον είναι αυτός ο αριθμός ικανός ώστε εκείνα να λειτουργήσουν πλήρως. Είναι, άλλωστε, κοινώς αποδεκτό, ότι τα Αγροτικά Σωφρονιστικά Καταστήματα λειτουργούν καταπραϋντικά για τους κρατούμενους και επιπλέον τους εφοδιάζουν με μία επαγγελματική εκπαίδευση χρήσιμη για την ομαλή επανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο. Επιπλέον, τα προϊόντα τους καλύπτουν τις ανάγκες σε προμήθειες άλλων Καταστημάτων ή μεταπωλούνται στο εμπόριο, αποτελώντας έτσι σημαντική οικονομική αρωγή που δεν μπορεί να παραβλεφθεί.

Άρθρο 21 του νομοσχεδίου, προσθήκη άρθρου 19Α § 3 στον Κώδικα:

Η υψηλή επικινδυνότητα, ως κριτήριο μεταγωγής κρατουμένων στα καινοφανή Σωφρονιστικά Καταστήματα Αυξημένης Ασφαλείας, συνδέεται αφηρημένα με το είδος του αδικήματος χωρίς ατομική εκτίμηση κάθε συγκεκριμένου κρατουμένου ή οποιεσδήποτε διαδικαστικές εγγυήσεις, κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας.

Άρθρο 23 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 21 § 5 του Κώδικα:

Η αόριστη πρόβλεψη πως «η ύπαρξη λουτρού στα κελιά και τους θαλάμους δεν είναι αναγκαία, αν υπάρχει ικανός αριθμός ιδιαίτερων κοινών εγκαταστάσεων λουτρών», χωρίς μνεία συγκεκριμένης αναλογίας, κινδυνεύει, υπό τις δεδομένες συνθήκες υπερπληθυσμού, να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στην ατομική υγιεινή των κρατουμένων.

Κεφάλαιο στ΄: Εισαγωγή και Διαβίωση Κρατουμένων στα Σωφρονιστικά Καταστήματα

Άρθρο 28 του νομοσχεδίου, προσθήκη § 2Α στο άρθρο 27 του Κώδικα:

Εκτιμάται ως θετική η ίδρυση χειρουργικού οδοντιατρικού τμήματος στο Ειδικό Κέντρο Υγείας Κρατουμένων Κορυδαλλού.

Άρθρο 32 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 32 § 1 του Κώδικα:

Η ρύθμιση περί πρόσληψης επαγγελματιών μαγείρων είναι μεν κατ’ αρχήν κατανοητό πως αποσκοπεί στη βελτίωση και εγγύηση της ποιότητας της διατροφής, ωστόσο ταυτόχρονα προαναγγέλλει μείωση, αν όχι κατάργηση, των θέσεων εργασίας κρατουμένων στα μαγειρεία. Καθώς στα μαγειρεία απασχολούνται συνήθως αρκετοί κρατούμενοι, γεννάται ο προβληματισμός, σε ποιό βαθμό θα επηρεαστούν τα μεροκάματα των κρατουμένων και με ποιο τρόπο θα εξισορροπηθεί η ενδεχόμενη μείωση.

Άρθρο 32 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 32 § 5 του Κώδικα:

Διαφαίνεται, ότι οι κρατούμενοι πλέον δεν θα έχουν δικαίωμα αγοράς πρόσθετων τροφίμων και φρούτων από τον συνεργαζόμενο με τη φυλακή προμηθευτή. Με δεδομένο, ότι η σίτιση σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι επαρκής (όπως ο Συνήγορος του Πολίτη παγίως διαπιστώνει κατά τις αυτοψίες του), τόσο ως προς την ποσότητα όσο και ως προς τη διατροφική αξία, γεννάται η ανησυχία πως η ποιότητα της σίτισης θα υποστεί αλλαγή προς το χειρότερο. Σημαντικό είναι επίσης να σημειωθεί ότι μεσολαβούν πολλές ώρες από τη διανομή του τελευταίου συσσιτίου της ημέρας έως το επόμενο πρωί, κενό το οποίο, μέχρι τώρα, μπορούσε να καλυφθεί με τα τρόφιμα και φρούτα που είχαν αγοραστεί ιδιωτικά από τους κρατούμενους.

Κεφάλαιο ζ΄: Μορφωτικά Προγράμματα και Ελεύθερος Χρόνος Κρατουμένων

Άρθρο 35 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 35 § 2 του Κώδικα:

Σε συμπλήρωση όσων επισημάνθηκαν παραπάνω υπό τα σχόλια στο άρθρο 13 για τους ανηλίκους κρατουμένους, επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (άρθρο 2 ν. 1566/1985), η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση (μέχρι το τέλος του γυμνασίου) είναι υποχρεωτική, εφόσον ο μαθητής δεν έχει υπερβεί το 16ο έτος της ηλικίας του. Όπως έχει εξάλλου αποσαφηνιστεί, η σχετική υποχρέωση αφορά τον/την μαθητή/τρια και όχι την πολιτεία, η οποία οφείλει σε κάθε περίπτωση να διασφαλίζει απρόσκοπτη και ουσιαστική πρόσβαση όλων των παιδιών σχολικής ηλικίας στο σχολείο. Ως εκ τούτου, επιβάλλεται η εισαγωγή ρητής ρύθμισης στο άρθρο 35 του Κώδικα, σύμφωνα με την οποία στα Σωφρονιστικά Καταστήματα Ανηλίκων και στο Ίδρυμα Αγωγής Βόλου λειτουργούν οπωσδήποτε σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα και με τους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες18. Λ.χ. προτείνεται η διατύπωση διάταξης: «Όλοι οι ανήλικοι κρατούμενοι οι οποίοι δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση έχουν πρόσβαση στις κατάλληλες εκπαιδευτικές δομές. Στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων λειτουργούν οι αναγκαίες σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης». Η δυνητική διατύπωση του προτεινόμενου άρθρου 35 § 2 του Κώδικα, που αφορά γενικά τα καταστήματα αλλά και το Ίδρυμα Αγωγής Βόλου, κατά την οποία: «μέσα σε κάθε Σωφρονιστικό Κατάστημα και στο Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου μπορεί να ιδρύονται σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, δηλαδή Δημοτικά Σχολεία, Γυμνάσια ή Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, Γενικά ή Επαγγελματικά Λύκεια, Δημόσια Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης, Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης, Δημόσια Κέντρα Διά Βίου Μάθησης και Τμήματα εκμάθησης της Ελληνικής Γλώσσας», εμφανίζεται ως προβληματική, ειδικά σε ό,τι αφορά τους ανηλίκους, με βάση όσα εκτέθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, σύμφωνα και με την υφιστάμενη στη χώρα μας εκπαιδευτική νομοθεσία και όσα προεκτέθηκαν, δεν φαίνεται να δικαιολογείται η απόκλιση από τη γενική πρόβλεψη περί υποχρεωτικότητας της εκπαίδευσης (άρθρο 2 ν. 1566/1985) έως την ηλικία των 16 ετών, ανεξαρτήτως βαθμίδας, που εισάγεται με το προτεινόμενο άρθρο 35 § 5 του Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο «η πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για τους νεαρούς κρατουμένους». Η περιοριστική αυτή ρύθμιση έρχεται σε αντίθεση με το παραπάνω πλαίσιο αλλά και την αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 28 παρ. 1 της ΔΣΔΠ. Προτείνεται, επομένως, η απάλειψη της παραπάνω διάταξης και η αντικατάστασή της από την προηγηθείσα πρόταση περί υποχρεωτικότητας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και στο Σωφρονιστικό Κατάστημα ή στο Ίδρυμα Αγωγής.

Κεφάλαιο η΄: Εργασιακή Κατάσταση Κρατουμένων

Άρθρο 45 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 47 του Κώδικα:

Εκτιμάται ως θετική η υπαγωγή στην ασφάλιση κατά κινδύνου ατυχήματος των κρατουμένων που εργάζονται σε θέσεις εργασίας ή παρακολουθούν προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ή φοιτούν σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης της περιόδου πρακτικής άσκησης ή μαθητείας.

Κεφάλαιο θ΄: Δικαιώματα Επικοινωνίας Κρατουμένων

Άρθρο 47 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 52 § 3 του Κώδικα:

Παρατηρείται, πως ελλείπει κάθε πρόβλεψη ειδικών προδιαγραφών για το επισκεπτήριο ανηλίκων. Ωστόσο, σύμφωνα με την ως άνω Σύσταση CM/Rec(2018) του Συμβουλίου της Ευρώπης, κάθε φυλακή πρέπει να έχει αίθουσες αναμονής και δωμάτια επισκέψεων φιλικά διαμορφωμένα προς το παιδί όπου το παιδί θα νοιώθει ευπρόσδεκτο ασφαλές και σεβαστό (π.χ. με παιχνίδια, βιβλία και εξοπλισμό για όλες τις ηλικίες). Ο χώρος των επισκέψεων πρέπει να είναι κατάλληλος για παιχνίδι και ποιοτικό χρόνο, συμπεριλαμβανομένης της παροχής δυνατότητας επαφής με το γονέα. Ο ηλικιακός διαχωρισμός των ανηλίκων, ώστε τα παιδιά άνω των 8 ετών να συναντώνται με τον κρατούμενο γονέα τους στο κοινό επισκεπτήριο, κρίνεται εξαιρετικά προβληματικός και φαίνεται να στερείται ερείσματος. Σύμφωνα με το άρθρο 9 εδ. 3 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, «τα Συμβαλλόμενα Κράτη σέβονται το δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους δύο γονείς του ή από τον έναν από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει άμεση επαφή με τους δύο γονείς του, εκτός εάν αυτό είναι αντίθετο με το συμφέρον του παιδιού».

Άρθρο 50 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 55 § 1 του Κώδικα:

Εισάγονται ιδιαιτέρως αυστηρές προϋποθέσεις για το θεσμό των τακτικών αδειών, ενώ στην αιτιολογική έκθεση δεν παρατίθενται οι λόγοι που επιβάλλουν την εν λόγω μεταβολή. Σε κάθε περίπτωση, σε σειρά περιπτώσεων έχει κριθεί δικαστικά19 ότι ο ίδιος ο θεσμός της άδειας ενέχει την αποδοχή, εκ μέρους του νομοθέτη, του ενδεχομένου της παραβίασης αυτής καθώς προκρίνονται οι ευεργετικές επιδράσεις του θεσμού στον κρατούμενο, όπως είναι η διατήρηση του οικογενειακού δεσμού, ψυχολογική αποφόρτιση κ.λπ. Ο περιορισμός των χορηγούμενων αδειών θα συμβάλλει στην περαιτέρω ενίσχυση του φαινομένου του υπερπληθυσμού. Επιπλέον φαίνεται πως η τιμωρητική έκφανση της ποινής ενδυναμώνεται έναντι του σωφρονιστικού χαρακτήρα του Κώδικα, ο οποίος ωστόσο σκοπό έχει την ομαλή επανένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο20. Αυξάνονται σε 12, επίσης χωρίς αιτιολογία, τα έτη πραγματικής έκτισης για τους καταδικασθέντες σε ισόβια κάθειρξη, ενώ με την προηγούμενη ρύθμιση απαιτούνταν έκτιση 10 ετών και με την πιο προηγούμενη 8 έτη. Επαχθής κρίνεται επίσης και η προβλεπόμενη πραγματική έκτιση 22 ετών για τους πολυϊσοβίτες. Τα 22 έτη είναι μεγάλο χρονικό διάστημα παραμονής του κρατούμενου σε αποκοπή από το κοινωνικό σύνολο, χωρίς κάποιο άλλο κριτήριο να εξειδικεύει τον εν λόγω αποκλεισμό. Πλέον τούτου, κατά τη μακρά αυτή παραμονή αυξάνεται η πιθανότητα ο κρατούμενος να υποπέσει σε κάποιο πειθαρχικό αδίκημα οπότε και θα περιοριστεί έτι περαιτέρω η πρόσβαση στην άδεια. Για κάποια αδικήματα δεν αποτελεί τυπικό κριτήριο για τη χορήγηση της άδειας ο χρόνος έκτισης και το ύψος της ποινής αλλ’ αυτό το ίδιο το αδίκημα για το οποίο ο κρατούμενος έχει ήδη τιμωρηθεί. Μάλιστα, στις εν λόγω περιπτώσεις δεν προσδιορίζεται καν ποια είναι η τυπική προϋπόθεση που πρέπει να πληρούται ώστε ο κρατούμενος να αιτηθεί άδεια. Ως εκ τούτου, γεννάται το ερώτημα, μήπως εν τέλει καταργούνται εν τοις πράγμασι τελείως οι άδειες για όσους κατηγορούνται για τα εν θέματι αδικήματα. Τέλος, στην αιτιολογική έκθεση δεν παρέχονται στοιχεία, ώστε να καταστεί δεκτική αντικειμενικής αξιολόγησης η αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στην αύξηση των ετών πραγματικής έκτισης και τη μείωση των ημερών άδειας αφενός, και στην πρόληψη του εγκλήματος αφετέρου.

Άρθρο 51 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 56 § 1 του Κώδικα:

Μειώνεται η συνολική άδεια από 45 ημέρες σε 42 χωρίς όμως να περιέχεται σχετική εξήγηση στην αιτιολογική έκθεση.

Άρθρο 53 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 58 §§ 1-2 του Κώδικα:

Τίθενται επιπλέον τυπικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας, όπως ελάχιστο διάστημα παραμονής στη φυλακή, ενώ μεταρρυθμίζονται επί το αυστηρότερον οι λόγοι μη χορήγησης ή ανάκλησης, κάτι που προφανώς δεν συνάδει με το στόχο της ομαλής επανένταξης.

Κεφάλαιο ι΄: Εναλλακτικές Μορφές Έκτισης των Ποινών κατά της Ελευθερίας

Άρθρο 55 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 60 του Κώδικα:

Τίθενται δυσανάλογοι και αναιτιολόγητοι περιορισμοί στην άδεια για ημιελεύθερη διαβίωση, κάτι που επίσης δεν συνάδει με το στόχο της ομαλής επανένταξης.

Κεφάλαιο ιβ΄: Μεταγωγή Κρατουμένων

Άρθρο 62 του νομοσχεδίου, προσθήκη § 5 στο άρθρο 75 του Κώδικα:

Εκτιμάται ως θετική η εισαγωγή χρονικού περιορισμού παραμονής μεταγόμενων κρατουμένων για δικονομικούς λόγους σε Σωφρονιστικό Κατάστημα πριν την έναρξη και μετά τη λήξη της δίκης.

Άρθρο 64 του νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 77 § 2 του Κώδικα:

Εκτιμώνται ως θετικές οι ρυθμίσεις για έγγραφη αιτιολογημένη ενημέρωση για κάθε αναβολή μεταγωγής, όχι μόνο στην αρχή που την παρήγγειλε αλλά και στην αρχή εκτέλεσης της μεταγωγής, καθώς και για υποχρέωση ενημέρωσης της αρχής εκτέλεσης της μεταγωγής ως προς την επικινδυνότητα του κρατουμένου ή την τυχόν ύπαρξη μολυσματικής ασθένειας.

Κεφάλαιο ιστ΄: Μεταβατικές και Τελικές Διατάξεις

Άρθρο 75 § 1 του νομοσχεδίου:

Ορίζεται πως αιτήματα μεταγωγής κρατουμένων για λόγους προσωπικούς, οικογενειακούς, εκπαιδευτικούς ή λόγους υγείας που έχουν υποβληθεί και εκκρεμούν στην ΚΕΜ, τίθενται συλλήβδην στο αρχείο, χωρίς δικαίωμα για κατά προτεραιότητα εξέτασή τους σε περίπτωση επανυποβολής. Με αυτόν τον τρόπο, η αδράνεια ή καθυστέρηση της διοίκησης φαίνεται να αποβαίνει εις βάρος των κρατουμένων.

Άρθρο 76 του νομοσχεδίου:

Καταργείται (χωρίς αντικατάσταση) το άρθρο 64 του Σωφρονιστικού Κώδικα περί παροχής κοινωφελούς εργασίας, προφανώς θεωρούμενο ως εμπίπτον στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Έτσι, όμως, ο θεσμός αποκόπτεται από το γενικότερο πλαίσιο της σωφρονιστικής πολιτικής.

Με τιμή,

Ανδρέας Ι. Ποττάκης

Συνήγορος του Πολίτη

———

1 Άρθρο 103 § 9 Συντάγματος και ν. 3094/2003.

2 Άρθρο δεύτερο του αυξημένης τυπικής ισχύος ν. 4228/2014 («Κύρωση του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλων μορφών σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας»).

3 Συνήγορος του Πολίτη, Ειδικές Εκθέσεις Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης 2014

https://old.synigoros.gr/resources/docs/ee2014-15-basanistiria.pdf (σελ. 159), 2015

https://old.synigoros.gr/resources/docs/ee2015-15-basanistiria–2.pdf (σελ. 137), 2017

https://old.synigoros.gr/resources/docs/opcat_2017_gr.pdf (σελ. 27), 2018

https://old.synigoros.gr/resources/e8nikos-mhxanismos-prolhyhs-twn-vasanisthriwn–ths-kakometaxeirishs—ethsia-eidikh-ek8esh-opcat-2018.pdf (σελ. 20) και 2019

https://old.synigoros.gr/resources/docs/eee_opcat_2019_gr.pdf (σελ. 29).

4 Όπως, ενδεικτικά, η πρόσφατη (2020) αναθεώρηση των «Ευρωπαϊκών Σωφρονιστικών Κανόνων» του Συμβουλίου της Ευρώπης και η παλαιότερη (2015) των «Ελάχιστων Βασικών Κανόνων για τη Μεταχείριση των Φυλακισμένων» του ΟΗΕ («Κανόνες Νέλσον Μαντέλα»), καθώς επίσης οι σύγχρονες τάσεις της νομολογίας του ΕΔΔΑ επί θεμάτων σωφρονιστικής πολιτικής και μεταχείρισης των κρατουμένων.

5 Έκθεση CPT 2.9.2022: https://rm.coe.int/1680a7ce97 (σελ. 84-85): «να διασφαλιστεί ότι τα καταστήματα κράτησης θα εγκαταλείψουν την απλή αποθήκευση ατόμων σε υπερπλήρεις, επικίνδυνες και κακές συνθήκες χωρίς στοχευμένες δραστηριότητες και θα μετατραπούν σε χώρους που προσφέρουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και προετοιμάζουν τα άτομα για την επανένταξή τους στην κοινότητα … δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, αλλά πρέπει να αντιμετωπιστεί από την Κυβέρνηση στο σύνολό της, μαζί με το Ελληνικό Κοινοβούλιο και το δικαστικό σώμα. Η μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος είναι μακροπρόθεσμο σχέδιο που πρέπει να συμβαδίζει με την επείγουσα βελτίωση της καθημερινής ζωής των κρατουμένων».

6 Πρόταση νόμου https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c8827c35-4399-4fbb-8ea6-aebdc768f4f7/11332797.pdf και αιτιολογική https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c8827c35-4399-4fbb-8ea6-aebdc768f4f7/11332795.pdf

7 https://www.coe.int/en/web/execution/-/greece-consultations-with-authorities-on-the-execution-of-echrjudgments

8 ΓνωμΕισΑΠ 2/2019 σχετικά με ποινικούς κρατούμενους σε αστυνομικά κρατητήρια.

9 Όπως κυρώθηκε από τον υπερνομοθετικής ισχύος ν. 2101/92.

10 Κ.Δ. Σπινέλλη – Α.Τρωϊάνου, Δίκαιο Ανηλίκων, β΄ έκδ., Αθήνα -Κομοτηνή 1992, σελ. 37. Όπως έχει επισημανθεί εύστοχα (Ν. Κουράκης, Δίκαιο Παραβατικών Ανηλίκων, Αθήνα-Κομοτηνή 2004, σελ. 321), σκοπός της παραμονής ανηλίκου σε ίδρυμα ή κατάστημα κράτησης, «σύμφωνα με θεμελιώδη διεθνή κείμενα, είναι: Να του παρασχεθούν μέριμνα, προστασία, εκπαίδευση και επαγγελματικές δεξιότητες, γενικότερα, δε, κάθε δυνατή κοινωνική, εκπαιδευτική, επαγγελματική, ψυχολογική και ιατρική βοήθεια, ώστε -πέρα από την απόκτηση μόρφωσης και κατάρτισης- να καλλιεργηθούν στον ανήλικο το αίσθημα της δικαιοσύνης, αυτοσεβασμού και σεβασμού για τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε ανθρώπου και να αναλάβει, έτσι, ο ανήλικος μετά την αποφυλάκισή του ένα εποικοδομητικό και παραγωγικό ρόλο στην κοινωνία (υπ’ αριθμ. 26.1 και 2 Κανόνες του Πεκίνου, υπ’ αριθμ. 66 Κανόνας ΟΗΕ “Για την Προστασία Ανηλίκων Στερημένων της Ελευθερίας τους”, άρθρα 9 παρ. 4, 37 περ. γ΄ και 40 παρ. 4 Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού)». Βλ. επίσης United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty, Adopted by General Assembly resolution 45/113 of 14 December 1990.

11 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2014-2019) P8_TA(2017)0385, Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 5ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με τα σωφρονιστικά συστήματα και τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές (2015/2062(INI)): «30. τονίζει εκ νέου πόσο σημαντικό είναι να διασφαλίζεται ότι τα παιδιά που βρίσκονται στη φυλακή αντιμετωπίζονται με τρόπο που λαμβάνει υπόψη το υπέρτερο συμφέρον τους, μεταξύ άλλων με την κράτησή τους χωριστά από τους ενήλικες σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμη και κατά τη μεταγωγή τους στη φυλακή, και με τη διασφάλιση του δικαιώματός τους να επικοινωνούν με την οικογένειά τους, εκτός αν το δικαστήριο λάβει διαφορετική απόφαση· εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι σε ορισμένα κράτη μέλη οι ανήλικοι δράστες κρατούνται σε δομές μαζί με ενήλικες και εκτίθενται συνεπώς σε κίνδυνο κακοποίησης και βίας και στερούνται την ειδική φροντίδα που χρειάζεται μια τέτοια ευάλωτη ομάδα· υπενθυμίζει ότι η οδηγία (ΕΕ) 2016/800 σχετικά με τις δικονομικές εγγυήσεις υπέρ των παιδιών ορίζει ότι πρέπει να προκρίνονται εναλλακτικά μέτρα· ζητεί από τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν εθνικά κέντρα παρακολούθησης για εφήβους», https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2017-0385_EL.pdf .

12 Στο πλαίσιο του δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η κράτηση παιδιών μαζί με ενήλικες μπορεί να οδηγήσει σε παραβίαση του άρθρου 3 ή του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ. ΕΔΔΑ, Güveç κατά Τουρκίας, αριθ. 70337/01, 20 Ιανουαρίου 2009, Nart κατά Τουρκίας, αριθ. 20817/04, 6 Μαΐου 2008.

13 Άρθρο 15 περ. ε΄ της Σύστασης R(87)20 και υπ’ αρ. 28.2 «Κανόνας του Πεκίνου».

14 Διαθέσιμη εδώ: https://edoc.coe.int/en/children-s-rights/7802-recommendation-cmrec20185-of-the-committeeof-ministerstomemberstatesconcerningchildrenwithimprisonedparents.html#:~:text=Stay%20informed

,Recommendation%20CM%2FRec(2018)5%20of%20the%20Committee%20of,children%20with%20imprisoned%20parents%20(2019)&text=It%20is%20estimated%20that%20more,some%20of%20the%20European%20states.

15 Σχόλια επί του νομοσχεδίου «Ρυθμίσεις Σωφρονιστικής νομοθεσίας και λοιπές διατάξεις Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη»: https://www.synigoros.gr/api/files/download/4 .

16 Με βάση τα στοιχεία της αρμόδιας Γενικής Γραμματείας: https://www.minocp.gov.gr/file/2022/10/03102022statistika.xls . Δεύτερο εξάμηνο Σεπτεμβρίου 2022: Αγιά Χανίων 77 κρατούμενοι σε 178 προβλεπόμενες θέσεις, Κασσάνδρα 169 κρατούμενοι σε 308 προβλεπόμενες θέσεις, Τίρυνθα 98 κρατούμενοι σε 302 προβλεπόμενες θέσεις και Κασσαβέτεια 132 κρατούμενοι σε 274 προβλεπόμενες θέσεις

17 Έκθεση CPT 2.9.2022: https://rm.coe.int/1680a7ce97 (σελ. 12).

18 Άρθρο 35.2. European Prison Rules, https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae

19 Μεταξύ άλλων: Βουλεύματα Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Πατρών 132/2001, Αρμενόπουλος 2001 σελ. 1412, και 71/2003, Πράξη & Λόγος του Ποινικού Δικαίου 2003 σελ. 116.

20 Βλ. και Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη «Τακτικές Άδειες Κρατουμένων» (2008): https://old.synigoros.gr/resources/6982_5_1-.pdf

Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων: συνοπτική αξιολόγηση του νομοσχεδίου “Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός Σωφρονιστικού Κώδικα”

Συνοπτική Αξιολόγηση του Σχ/Ν «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός Σωφρονιστικού Κώδικα- τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999»

 

 

Ι. Οι κατ’ αρχήν θετικές ρυθμίσεις του Σ/Ν

Σκοπός του νομοσχεδίου φέρεται, σύμφωνα με το άρθρο 1 του Σχ/Ν, η βελτίωση των συνθηκών κράτησης, η περαιτέρω θωράκιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, η διασφάλιση της ισότητας στον τρόπο διαβίωσης, η απαγόρευση κάθε δυσμενούς μεταχείρισης των κρατουμένων εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων καθώς και η ενίσχυση των φορέων κοινωνικής επανένταξης των αποφυλακισθέντων.

Πέραν των πολυάριθμων νομοτεχνικών βελτιώσεων, όπως λχ. η διαγραφή των «χρεοφειλετών» από το κείμενο του ν. 2776/1999, η επικαιροποίηση των παραπομπών των διατάξεων του ν. 2776/1999 σε διατάξεις του ΠΚ ή ΚΠΔ και ο εξορθολογισμός των προϋποθέσεων της τμηματικής έκτισης της ποινής κατόπιν της καταργήσεως με τον νέο ΠΚ της δυνατότητας μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρηματική, το Σχ/Ν, σύμφωνα και με το άρθρο 2 αυτού, προβλέπει αλλαγές προς την κατεύθυνση εκπλήρωσης του εξαγγελθέντος σκοπού του, εκ των οποίων σημαντικότερες είναι:

  1. Η διακήρυξη της απαγόρευσης δυσμενούς διακριτικής μεταχείρισης των κρατουμένων για περισσότερους από τους ήδη προβλεπόμενους λόγους με προσθήκη λόγων που ανάγονται στην εθνοτική καταγωγή, την αναπηρία, στο φύλο ή στον γενετήσιο προσανατολισμό τους [άρθρο 5 Σχ/Ν] καθώς και η διεύρυνση του πλαισίου δικαιωμάτων των κρατουμένων, με τη δυνατότητα προσφυγής αυτών στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών για τις συνθήκες κράτησης, κατά την οριζόμενη διαδικασία που διαρκεί έως και 55 ημέρες [άρθρο 8 Σχ/Ν, που προσθέτει το άρθρο 6Α στον ν. 2776/1999]. Σημειωτέον ότι η νέα διάταξη προβλέπει ρητώς ότι το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο ή/και την επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης για την ηθική βλάβη του προσφεύγοντα.
  2. Η ρητή πρόβλεψη υποβολής και κατά προτεραιότητα κρίσης αιτημάτων μεταγωγής των κρατουμένων από την Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών, με προβλεπόμενη δυνατότητα της τελευταίας να επικοινωνήσει μέσω τηλεματικής με τον κρατούμενο [άρθρο 10 παρ. 2Α και 2Β Σχ/Ν].
  3. Η διεύρυνση κατηγοριών ειδικών Σωφρονιστικών Καταστημάτων, στα οποία περιλαμβάνονται τα Σωφρονιστικά Καταστήματα για Εγκλήματα κατά της Γενετήσιας Ελευθερίας, τα Καταστήματα Εργασίας για κρατουμένους που εκτίουν ποινή φυλάκισης και δηλώνουν ότι επιθυμούν να εργαστούν, τα Σωφρονιστικά Καταστήματα Οικονομικών Εγκλημάτων για φορολογικά, οικονομικά και οποιαδήποτε άλλα συναφή εγκλήματα [άρθρο 21 Σχ/Ν], αλλά και η ίδρυση στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Γυναικών Ελαιώνα Θηβών ψυχιατρικού τμήματος γυναικών κρατουμένων και νοσοκομειακού τμήματος ως ειδικού κέντρου υγείας [άρθρο 14 Σχ/Ν].
  4. Ο επανακαθορισμός προς τα άνω του κατώτατου ηλικιακού ορίου των νεαρών κρατουμένων [15 έτη αντί 13 ετών της ισχύουσας διάταξης, άρθρο 13 Σχ/Ν].
  5. Η πρόβλεψη μέτρων για τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης, διατροφής, ανατροφής κι επικοινωνίας με τα ανήλικα τέκνα, όπως η λειτουργία οδοντιατρικού τμήματος σε κάθε σωφρονιστικό κατάστημα, η παροχή εξ αποστάσεως, με τη χρήση υπηρεσιών τηλεϊατρικής, ιατρικής παρακολούθησης και κλινικής βοήθειας στους κρατουμένους εντός σωφρονιστικών ιδρυμάτων, που λειτουργούν σε απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές [άρθρο 28 Σχ/Ν], η διαβίωση μητέρων κρατουμένων με τα παιδιά τους μέχρι τριών ετών σε ειδικό χώρο του καταστήματος ή τμήματος αυτού, χωρίς πρόσβαση των λοιπών γυναικών κρατουμένων στους χώρους αυτούς, και η ίδρυση και λειτουργία σε σωφρονιστικά καταστήματα ή τμήματα που κρατούνται γυναίκες βρεφονηπιακών σταθμών με ειδικό κανονισμό λειτουργίας [άρθρο 14 Σχ/Ν], η στελέχωση με επαρκή αριθμό μαγείρων και η καθιέρωση ειδικής διατροφής για γυναίκες με βρέφη [άρθρο 32 Σχ/Ν].
  6. H υποχρεωτική λειτουργία σε κάθε Σωφρονιστικό Κατάστημα και στο Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και δομές μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Δημόσια ΙΕΚ, Επαγγελματικές Σχολές, Δημόσια Κέντρα Δια Βίου μάθησης και τμήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας) [άρθρο 35 Σχ/Ν],
  7. Η ρητή πρόβλεψη της δυνατότητας αναγνώρισης ευεργετικού υπολογισμού ημερών ποινής σε δύο ημέρες για κάθε ημέρα απασχόλησης σε Αγροτικό Κατάστημα ή στην Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών ή στο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών και σε μια ημέρα για κάθε ημέρα απασχόλησης σε όλα τα άλλα Σωφρονιστικά Καταστήματα ή για φοίτηση σε σχολικές μονάδες, δομές μεταλυκειακής εκπαίδευσης ή σε ΑΕΙ ή στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, καθώς και για συμμετοχή σε προγράμματα εκπαίδευσης ή επαγγελματικής κατάρτισης και με δυνατότητα να γίνει υπέρβαση του παραπάνω ορίου σε ειδικές ή εξαιρετικές περιπτώσεις με προεδρικό διάταγμα [άρθρο 42 Σχ/Ν].
  8. Η χρήση νέων τεχνολογιών για την επικοινωνία των κρατουμένων τόσο με την Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών κατά την εξέταση αιτημάτων μεταγωγής (μέσω τηλεματικής) όσο και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον (μέσω εγκατεστημένων στο σωφρονιστικό κατάστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών) [άρθρα 10 και 46 Σχ/Ν].
  9. Η πρόβλεψη στο άρθρο 53 του Σχ/Ν της δυνατότητας επέκτασης της διάρκειας της έκτακτης αδείας άνω των 24 ωρών και μέχρι τις 48 ώρες σε εξαιρετικές περιπτώσεις, υπό την προϋπόθεση της έγκρισης του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού.
  10. Η λήψη μέριμνας για την κοινωνική επανένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση των αποφυλακισθέντων μέσω της ενίσχυσης των αρμόδιων φορέων του ν.π.ιδ.δ. «ΕΠΑΝΟΔΟΣ», των επιμελητών κοινωνικής αρωγής ή επιμελητών ανηλίκων [άρθρο 65 Σχ/Ν]. Επί πλέον, στο άρθρο 70 του Σχ/Ν προβλέπεται η ένταξη των αποφυλακισθέντων στην οικονομική και κοινωνική ζωή δια της κατά προτεραιότητα πρόσληψής τους στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις του άρθρου 14 ν. 4430/2016 ή Μονάδες που λειτουργούν υπό την εποπτεία της πολιτείας κι έχουν σκοπό τη συλλογική και κοινωνική ωφέλεια.

 

ΙΙ. Προτεινόμενες βελτιώσεις επί των ανωτέρω (υπό Ι.) ρυθμίσεων

Επί των ανωτέρω (υπό Ι.) ρυθμίσεων επισημαίνουμε ότι:

  1. Ο όρος «φυλακή» εξακολουθεί να απαντά στο ν. 2776/1999 σε διάφορους θεσμούς, όπως λ.χ. στο Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Φυλακών [ΚΕΣΦ, άρθρο 9 Σχ/Ν] και το Συμβούλιο Φυλακής [άρθρο 11 Σχ/Ν]. Προτείνουμε την προσαρμογή των όρων ώστε να είναι ομοιόμορφοι.
  2. Η ειδικότερη πρόβλεψη ότι η απόφαση επί της προσφυγής του άρθρου 6Α [άρθρο 8 Σχ/Ν] δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα αποτελεί περιορισμό του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και πρέπει να απαλειφθεί. Ομοίως, ο υπερπληθυσμός των ελληνικών φυλακών καθιστά μάλλον ανεπαρκές μέσο τη μεταγωγή του κρατουμένου, στην περίπτωση αποδοχής της προσφυγής του άρθρου 6Α, αφού οι κλειστές φυλακές είναι υπερπλήρεις. Ως εκ τούτου προτεραιότητα θα πρέπει να δίδεται στην άμεση αποκατάσταση των συνθηκών διαβίωσης του κρατουμένου, που κρίθηκαν ότι παραβιάζουν τους κανόνες αξιοπρεπούς διαβίωσης του αιτούντος- προσφεύγοντος, όπως λ.χ. η αύξηση των ωρών παραμονής εκτός των κελιών, ενώ ορθό θα ήταν να προστεθεί και ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής ως πρακτική μείωσης αυτής βάσει παραπόνων για τις συνθήκες κράτησης [ιδ. τις από 07/10/2022 γραπτές παρατηρήσεις της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του ανθρώπου σχετικά με το σχέδιο νόμου]. Άλλως, υφίσταται ο κίνδυνος να αποτελέσει η συγκεκριμένη προσφυγή κενό γράμμα, που εισήχθη κατ’ επίφαση, για να αποφεύγεται προσωρινά η καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ, λόγω παραβίασης των άρθρων 3 και 13 της ΕΣΔΑ, αλλά και για να τερματιστεί η επιτήρηση της χώρας από την επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
  3. Ορθή θα ήταν η δημιουργία ξεχωριστού Ψυχιατρικού Καταστήματος για γυναίκες, όπως συμβαίνει για τους άνδρες κρατούμενους αντί της πρόβλεψης του άρθρου 14 Σχ/Ν.
  4. Και το παρόν Σχ/Ν ουδεμία λύση παρέχει για τις περιπτώσεις επίσκεψης ανήλικων τέκνων έως 8 ετών, αφού στο άρθρο 47 παρ. 3 Σχ/Ν προβλέπεται μόνον η δυνατότητα του Συμβουλίου Φυλακών να αποφασίσει την ειδικότερη διαμόρφωση του τρόπου και τόπου επικοινωνίας με αίτημα του κρατουμένου ή ειδικού επιστήμονα. Αλλά και για την περίπτωση που το τέκνο μεγαλώνει εντός των φυλακών, ουδεμία πρόνοια λαμβάνεται για επαρκείς και κατάλληλες εγκαταστάσεις για παιχνίδι και άσκηση, ούτε για τις ειδικότερες περιστάσεις διαβίωσης των νηπίων εντός κι εκτός του Καταστήματος, λχ. η πρόβλεψη της δυνατότητας πρόσκαιρης απομάκρυνσης των νηπίων με σκοπό τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες εκτός Σωφρονιστικού Καταστήματος. Επίσης, η απομάκρυνση του παιδιού από τον γονέα, όταν έρθει ο καιρός, θα πρέπει να πραγματοποιείται με προσοχή και ευαισθησία και μόνο όταν ρυθμίσεις εναλλακτικής φροντίδας έχουν εξευρεθεί για το παιδί.
  5. Η δυνατότητα να μπορεί να γίνει υπέρβαση του ορίου ευεργετικού υπολογισμού ποινών σε ειδικές ή εξαιρετικές περιπτώσεις με προεδρικό διάταγμα [άρθρο 42 Σχ/Ν] προβλέπεται ασαφώς και δεν συνάδει με την αρχή της ίσης μεταχείρισης των κρατουμένων.

ΙΙΙ. Προβληματικές και οπισθοδρομικές ρυθμίσεις του Σ/Ν

Πέραν των ανωτέρω, ιδιαίτερο προβληματισμό προκαλούν και χρειάζονται επανεξέταση ή κατάργηση, κατά τη γνώμη μας, οι ακόλουθες ρυθμίσεις:

  1. Η υπαγωγή των Σωφρονιστικών Καταστημάτων στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη [άρθρο 7 και συναφείς διατάξεις Σχ/Ν]. Είναι μεν αληθές ότι η υπαγωγή αυτή ευθυγραμμίζεται με την αναδιάρθρωση των Υπουργείων και τη μεταφορά της αρμοδιότητας της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη [ιδ. και Ανάλυση Συνεπειών ρύθμισης Σχ/Ν, υπ’ αρ. 4], ωστόσο, παραβλέπεται ότι τόσο ο σωφρονισμός και η ειδικο-προληπτική, επανα-κοινωνικοποιητική λειτουργία της ποινής όσο και η διαφύλαξη των ατομικών δικαιωμάτων των κατηγορουμένων αποτελούν αποστολή της Δικαιοσύνης. Κατ’ επέκταση, προτείνουμε τη διατήρηση της αρμοδιότητας της εποπτείας των Σωφρονιστικών Καταστημάτων από το Υπουργείο Δικαιοσύνης.
  2. Η προβλεπόμενη στο Σχ/Ν δυνατότητα δημιουργίας άλλων κατηγοριών κρατουμένων ή διαχωρισμού τους σε ειδικότερες κατηγορίες με ΚΥΑ των Υπουργείων Προστασίας του Πολίτη και Δικαιοσύνης [άρθρο 18 Σχ/Ν]. Η εν λόγω ρύθμιση πρέπει να απαλειφθεί και να διατηρηθεί η σημερινή διάταξη του άρθρου 17 ν. 2776/1999, σύμφωνα με την οποία η δυνατότητα αυτή υφίσταται με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης.
  3. Η Δημιουργία Σωφρονιστικών Καταστημάτων Αυξημένης Ασφαλείας [αντίστοιχες με τις φυλακές τύπου Γ] με αδιευκρίνιστο το περιεχόμενο των περιορισμών των δικαιωμάτων που προαναγγέλλονται στη διάταξη, καθώς αυτά λειτουργούν όχι μόνον ως πειθαρχικές φυλακές ενήλικων κρατουμένων, που έχουν τελέσει τα προβλεπόμενα στο άρθρο 12 του Σχ/Ν πειθαρχικά παραπτώματα και κρίνονται από το Συμβούλιο της Φυλακής αιτιολογημένα ως ιδιαίτερα επικίνδυνοι για την τάξη και την ασφάλεια στα λοιπά Σωφρονιστικά Καταστήματα, αλλά και κρατουμένων στους οποίους έχει επιβληθεί ποινή κάθειρξης για τα αδικήματα των άρθρων 22 και 23 ν. 4139/2013, 134, 187, 187Α, 265 παρ. 1 περ. γ και δ, 299 παρ. 1, 323Α, 324, 380 και 385 ΠΚ. [άρθρο 21 Σχ/Ν]. Έτσι το Σχ/Ν συνδέει αφηρημένα την υψηλή επικινδυνότητα των κρατουμένων με το είδος του αδικήματος, χωρίς να προκύπτει ότι η κρίση αυτή βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η διαγωγή του κρατουμένου για τα αδικήματα της παρ. 2 του άρθρου 21, γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση τη συμβατότητα των συγκεκριμένων προβλέψεων με την αρχή της ισότητας στην μεταχείριση και της αναλογικότητας και οδηγεί στην αναβίωση αναχρονιστικών μοντέλων κράτησης, που δεν συμβαδίζουν με τον εξαγγελθέντα σκοπό του άρθρου 1 του παρόντος Σχ/Ν. Ως παρατηρεί μάλιστα η Ελληνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στις από 07/10/2022 Γραπτές παρατηρήσεις της για το νομοσχέδιο, έγκυρες μελέτες διεθνών οργανισμών δείχνουν ότι η εκτίμηση για την επικινδυνότητα γίνεται ατομικά, με συγκεκριμένη μέθοδο και με συγκεκριμένα κριτήρια, ενώ απαιτούνται και πολλές άλλες διαδικαστικές εγγυήσεις που ελλείπουν από το παρόν σχέδιο νόμου.

Ως εκ τούτου προτείνεται η μη εισαγωγή του θεσμού των Σωφρονιστικών Καταστημάτων Αυξημένης Επικινδυνότητας και η αντ’ αυτού η πρόβλεψη της εισαγωγής κρατουμένων που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην κοινή διαβίωση στο κατάστημα σε Ειδικά Τμήματα των καταστημάτων τύπου Β με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής Μεταγωγών, ύστερα από εισήγηση του Συμβουλίου Φυλακής [πρβλ. παρ. 5 αρ. 11 ν. 2776/1999].

  1. Η σύμφωνα με το άρθρο 21 Σχ/Ν εξαίρεση από τις αγροτικές φυλακές και την ΚΑΥΦ όλων όσοι έχουν καταδικαστεί για αδικήματα τρομοκρατίας ή εσχάτης προδοσίας ή του 19ου κεφαλαίου ΠΚ καθώς και όσων εκτίουν ποινή ισόβιας κάθειρξης για ανθρωποκτονία, που τελέστηκε στο πλαίσιο της ένταξής τους σε εγκληματική οργάνωση. Η ρύθμιση αυτή πρέπει ομοίως για τους ως άνω λόγους πρέπει να απαλειφθεί από το Σχ/Ν.
  2. Η αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου για τη χορήγηση τακτικών αδειών των κρατουμένων [άρθρο 50 Σχ/Ν], η οποία εκδηλώνεται αφ’ ενός μεν με την επαύξηση του χρόνου, που ο κρατούμενος θα πρέπει να έχει εκτίσει πραγματικά, για να θεμελιώσει δικαίωμα τακτικής άδειας [από 1/10 σε 1/8 για πλημμελήματα, από 1/5 ή 3/10 σε 2/5 για τα κακουργήματα της παρ. 6 εδ. β του άρθρου 105Β ΠΚ και από 10 σε 12 έτη για ποινή ισόβιας κάθειρξης], αφ’ ετέρου με την εν τοις πράγμασι κατάργηση αυτού του δικαιώματος στην περίπτωση των πολύ-ισοβιτών πριν από την υφ’ όρον απόλυσή τους, καθώς προβλέπεται ότι το δικαίωμα θεμελιώνεται εφόσον ο κρατούμενος έχει εκτίσει πραγματικά επιπλέον 3 έτη για κάθε, πέραν της μίας, ποινή ισόβιας κάθειρξης. Ιδιαίτερα προβληματικό είναι το τυπικό κριτήριο που εισάγει το Σχ/Ν, σύμφωνα με το οποίο για τη θεμελίωση δικαιώματος αδειών στην κάθειρξη καθοριστικός είναι ο διαχωρισμός των αδικημάτων ανάλογα με την επικινδυνότητα και τη βαρύτητά τους, ούτως ώστε να αντιμετωπίζεται αυστηρότερα ο κρατούμενος για κακούργημα των άρθρων 23 και 23 του ν. 4139/2013, 134, 187, 187Α, 265 παρ. 1 περ. γ και δ, 299 παρ. 1, 323Α, 324, 380, 385 καθώς και αυτών του 19ου Κεφαλαίου ΠΚ (εφόσον δεν έχει τιμωρηθεί με ισόβια κάθειρξη, οπότε και θα εφαρμοστεί η πρόβλεψη των 12 ετών), και μάλιστα ανεξαρτήτως του ύψους της ποινής που του επιβλήθηκε ή και της έκφρασης σε αυτή περισσοτέρων του ενός λόγων μείωσης, λ.χ. σύννομου βίου και ειλικρινούς μεταμέλειας του δράστη κι άρσης των συνεπειών της πράξης του.

Και ναι μεν ο διαχωρισμός αυτός ευρίσκεται σε εναρμόνιση με τις αντίστοιχες διατάξεις του δευτέρου εδαφίου της παρ. 6 του άρθρου 105Β ΠΚ, ως αυτό τροποποιήθηκε με το άρθρο 19 Ν. 4855/2021 [ΦΕΚ Α 215/12.11.2021], ωστόσο, η εν λόγω ρύθμιση είναι εκτεθειμένη στις ίδιες παρατηρήσεις που υποβάλαμε στο τότε νομοσχέδιο, ότι, δηλαδή, η συλλήβδην και εκ των προτέρων δυσμενέστερη ποινική μεταχείριση των καταδικασθέντων για τα εν λόγω εγκλήματα είναι αυθαίρετη και άστοχη τόσο δογματικώς όσο και υπό την έποψη μιας ορθολογικής και συνεπούς αντεγκληματικής και σωφρονιστικής πολιτικής. Έτσι, και οι προτεινόμενες ρυθμίσεις του παρόντος Σχ/Ν, εμφανώς επηρεασμένες από πρόσφατες «θεαματικές» υποθέσεις, έχουν ομοίως συμβολικό και, κυρίως, τιμωρητικό χαρακτήρα, παραγνωρίζοντας τη νομική φύση και την αποστολή του θεσμού της αδείας, ο οποίος αποτελεί θεσμό επιβράβευσης και προστασίας για την επανένταξη των κρατουμένων, αλλά και δοκιμαστικό στάδιο, ώστε να εφαρμοστεί στη συνέχεια η υφ’ όρον απόλυση, και ιδίως τον σκοπό της κοινωνικής επανένταξης των καταδικασθέντων. Ο νομοθέτης αυταοανακηρύσσεται εν προκειμένω σε προφήτη κάποιας δεδομένης, υποτίθεται, διαρκούς και άνευ διακρίσεως επικινδυνότητας των εν λόγω προσώπων, αφαιρώντας από τα αρμόδια όργανα το περιθώριο εκτίμησης της συμπεριφοράς των καταδίκων κατά τη διάρκεια της κράτησής τους και της δυνατότητάς τους για κοινωνική επανένταξη.

Ως εκ τούτου οι ρυθμίσεις αυτές πρέπει να μην εισαχθούν ως οπισθοδρομικές, αφού αποσκοπούν στην απομόνωση του εγκλείστου και την αποκοπή του από την κοινωνία και δεν είναι συμβατές με τον σκοπό της κοινωνικής επανένταξης του κρατουμένου και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του. Σε κάθε δε περίπτωση, επισημαίνουμε πως η νέα ρύθμιση θα πρέπει τουλάχιστον να μην τύχει εφαρμογής σε έγκλειστους που ήδη έχουν λάβει τακτική άδεια, αλλά δεν πληρούν πλέον τα κριτήρια πραγματικής έκτισης του νέου νόμου, καθόσον μια τέτοια πρόβλεψη θα επιφέρει αδικαιολόγητο πλήγμα στην κοινωνική επανένταξη και ψυχολογική ισορροπία των ήδη αδειούχων κρατουμένων.

  1. Η αυστηροποίηση των τυπικών προϋποθέσεων αιτήσεως εκπαιδευτικής αδείας με το άρθρο 53 του Σχ/Ν, αφού για πρώτη φορά προβλέπεται ότι για να χορηγηθεί αυτή θα πρέπει αφ’ ενός μεν να μην μπορεί να πραγματοποιηθεί παρακολούθηση των μαθημάτων εξ αποστάσεως, αφ’ ετέρου και πρωτίστως ο κρατούμενος να έχει εκτίσει ένα ελάχιστο διάστημα παραμονής στη φυλακή [4 μήνες για υπόδικο/ δράστη πλημμελήματος, 12 μήνες για κατάδικο σε ποινή κάθειρξης και 24 μήνες για κατάδικο με ισόβια κάθειρξη], εξαιρουμένων μόνον των σπουδαστών δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έτι περαιτέρω, προβλέπεται για τους σπουδαστές δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η δυνατότητα να λάβουν εκπαιδευτική άδεια μόνον για 15 ημέρες ανά εξεταστική περίοδο, όπου δεν είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση των μαθημάτων, ανεξαρτήτως του αν είναι δυνατή η εξ αποστάσεως παρακολούθηση, γεγονός που δυσχεραίνει, αν όχι καθιστά κενό γράμμα του νόμου, τη δυνατότητα ολοκλήρωσης σπουδών ΑΕΙ χωρίς παρακολούθηση.

Στο πλαίσιο δε αυστηροποίησης των προϋποθέσεων θεμελιώσεως δικαιώματος εκπαιδευτικής αδείας θεσπίζονται λόγοι μη χορήγησης αυτής, καθώς προβλέπεται, πλέον των λόγων ανακλήσεως που αποτελούν και λόγους μη χορηγήσεως, ότι δεν χορηγείται εκπαιδευτική άδεια, αν εκκρεμεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας ή κακουργήματος ή διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος ή πειθαρχική ποινή, με δυνατότητα του Συμβουλίου Φυλακών στην τελευταία περίπτωση να κρίνει άλλως αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι που δικαιολογούν την προσδοκία ότι υπάρχει κίνδυνος φυγής ή κακής χρήσης της αδείας.

Ομοίως διευρύνονται οι λόγοι ανάκλησης αδείας με τη συμπερίληψη όλων των πειθαρχικών αδικημάτων του άρθρου 69, ανεξαρτήτως κατηγορίας.

Αποτέλεσμα των ανωτέρω ρυθμίσεων είναι να απειλείται ευθέως το δικαίωμα των κρατουμένων στην εκπαίδευση, αφού αρκεί ήδη για να μη χορηγηθεί εκπαιδευτική άδεια μια εκκρεμής ποινική δίωξη για πλημμέλημα ή η a priori εκτίμηση ότι υπάρχει κίνδυνος τελέσεως νέων εγκλημάτων ή φυγής ή κακής χρήσης της αδείας από τον αιτούμενο την άδεια, ενώ αρκεί για την ανάκλησή της οιαδήποτε πειθαρχική ποινή, ακόμη και ήσσονος σημασίας.

Οι προβλέψεις αυτές αντίκεινται στο ατομικό δικαίωμα στην εκπαίδευση, δεν συμβάλλουν στον σκοπό της προαγωγής της εκπαίδευσης των εγκλείστων και της ομαλής επανένταξής τους στην κοινωνία και τελικώς αναδεικνύουν μια ξένη ως προς τον σκοπό της προόδου και επανένταξης των κρατουμένων στόχευση. Η στόχευση αυτή αποκαλύπτεται δε απερίφραστα στην Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης, υπ’ αρ. 53, όπου αναφορικά με την περιστολή του δικαιώματος λήψης εκπαιδευτικής αδείας του κρατουμένου αναφέρεται: «Προκειμένου να καλυφθεί το νομοθετικό κενό αλλά και να θεσπιστούν εγγυητικού χαρακτήρα ελάχιστα όρια δοκιμασίας στο περιβάλλον των σωφρονιστικών καταστημάτων, για την προσδοκία καλής χρήσης της αδείας, τίθενται κατώτατα όρια παραμονής στο σωφρονιστικό κατάστημα για τη θεμελίωση του δικαιώματος χορήγησης εκπαιδευτικής αδείας».

Εν όψει των ανωτέρω οι ως άνω ρυθμίσεις πρέπει να μην εισαχθούν στον νόμο. Ως περαιτέρω πρόβλημα επισημαίνουμε την κατάργηση της πρόβλεψης του τελευταίου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 58 ν. 2776/1999, που όριζε την επιβράβευση των φοιτητών και σπουδαστών, που έχουν παρακολουθήσει το 1/3 των μαθημάτων και εργαστηρίων τους επί ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο, με χορήγηση αδείας με επιτήρηση, η οποία πρέπει να διατηρηθεί.

  1. Η αυστηροποίηση της άδειας για ημιελεύθερη διαβίωση [άρθρο 55 Σχ/Ν], που παρότι δεν έχει εφαρμοστεί, ωστόσο, περιορίζεται σε πράξεις πλημμεληματικές ή περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ή σε αδικήματα που υπάγονται στην παρ. 4 του άρθρου 19Α, με την αιτιολογία ότι «η αξιοποίηση του ευεργετήματος αυτού δεν συνάδει με την υψηλή και κοινωνική απαξία κατηγορίας αδικημάτων για τα οποία έχουν επιβληθεί ποινές κάθειρξης προς ευθυγράμμιση και με τη γενικότερη φιλοσοφία των διατάξεων του ΠΚ» [Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης, υπό 55].

Ο περιορισμός αυτός παραβιάζει τις αρχές της ισότητας στη μεταχείριση και της αναλογικότητας, ιδίως επειδή δεν λαμβάνει υπόψη το ύψος της επιβληθείσας ποινής, την καλή διαγωγή του, τη λήψη πτυχίου κι εν τέλει τον ίδιο τον σωφρονισμό του κρατουμένου. Επίσης, η προβλεπόμενη δυνατότητα του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών να χορηγήσει στον αιτούντα την υφ’ όρον απόλυσή του άδεια για ημιελεύθερη διαβίωση, όταν απορρίπτει την αίτησή του, ενέχει τον κίνδυνο να υποκαταστήσει η ημιελεύθερη διαβίωση την υφ’ όρον απόλυση, καίτοι η τελευταία τυγχάνει ένα μέτρο που ευρίσκεται πιο κοντά στην ελευθερία και πρέπει να προκρίνεται.

Ως εκ τούτου προτείνουμε να μην εισαχθούν οι ανωτέρω ρυθμίσεις και να διατηρηθεί μόνον η νέα πρόβλεψη του άρθρου 56 Σχ/Ν, που θέτει ως όρο ανάκλησης της άδειας ημιελεύθερης διαβίωσης την ποινική δίωξη για πράξεις που επισύρουν ανώτατο όριο φυλάκισης άνω των 2 ετών [ιδ. Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης, υπό 56].

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί μια διάσταση μεταξύ του γράμματος του άρθρου 55 Σχ/Ν, που παραπέμπει στα αδικήματα που υπάγονται στην παρ. 4 του άρθρου 19Α [: κρατούμενοι σε Καταστήματα Εργασίας], και της Ανάλυσης Συνεπειών Ρύθμισης, η οποία αναφέρεται σε οικονομικά αδικήματα της παρ. 4 του άρθρου 19Α, που επιφέρει σύγχυση. Υπενθυμίζουμε ότι στα Καταστήματα Εργασίας της παρ. 4 του άρθρου 19Α δύνανται να κρατούνται ή να μετάγονται κρατούμενοι, ικανοί για εργασία, ανεξαρτήτως αδικήματος, με παραγγελία του Εισαγγελέα Εκτέλεσης Ποινών ή κατόπιν απόφασης της Κεντρικής Επιτροπής Μεταγωγών, μετά από πρόταση του Συμβουλίου Φυλακής, αντίστοιχα, εφόσον εκτίουν ποινή φυλάκισης και δηλώνουν ότι επιθυμούν να εργαστούν, ενώ σύμφωνα με την παρ. 5 του ιδίου άρθρου κρατούμενοι για φορολογικά, οικονομικά και συναφή αδικήματα δύνανται να κρατούνται ή να μετάγονται σε Σωφρονιστικά Καταστήματα Οικονομικών Εγκλημάτων. Δέον όπως αρθεί η σύγχυση αυτή.

  1. Η πρόβλεψη αμετάκλητης δικαιοδοτικής κρίσης του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού σε περίπτωση προσφυγής κατά απόφασης απαγόρευσης ή περιορισμού του δικαιώματος επισκέψεων [άρθρο 47 Σχ/Ν] αποτελεί αδικαιολόγητο περιορισμό του δικαιώματος δικαστικής προστασίας. Ορθόν είναι να προβλεφθεί η δυνατότητα προσφυγής- έφεσης του κρατουμένου κατά της εν λόγω διάταξης στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών.
  2. Η προβλεπόμενη δυνατότητα επιβολής περιορισμών στο δικαίωμα τηλεφωνικής επικοινωνίας του κρατουμένου με την οικογένειά του «όταν προκύπτει σοβαρός κίνδυνος διατάραξης της εύρυθμης και ασφαλούς λειτουργίας του Σωφρονιστικού Καταστήματος, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας» [άρθρο 48 Σχ/Ν], στερείται συγκεκριμένων κριτηρίων και διαδικαστικών εγγυήσεων. Ομοίως, η πρόβλεψη αμετάκλητης δικαιοδοτικής κρίσης του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού σε περίπτωση προσφυγής κατά απόφασης απαγόρευσης ή περιορισμού του δικαιώματος επικοινωνίας αποτελεί αδικαιολόγητο περιορισμό του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και πρέπει να προβλεφθεί η δυνατότητα προσφυγής- έφεσης του κρατουμένου κατά της εν λόγω διάταξης στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών.

            Αξίζει να επισημανθεί ότι στο παρόν Σχ/Ν ελλείπουν εναλλακτικοί θεσμοί – μοντέλα κράτησης, ενώ μεταξύ των καταργούμενων διατάξεων είναι και το άρθρο 64 ν. 2776/1999 περί παροχής κοινωφελούς εργασίας, η οποία φαίνεται πλέον μετά την επ’ αόριστον αναστολή της να αποκόπτεται από τον Σωφρονιστικό Κώδικα.

Ομοίως, δεν διευκολύνεται η εισαγωγή και τοποθέτηση του κρατουμένου στο Σωφρονιστικό Κατάστημα, όπως λ.χ. δια της πρόβλεψης ενός υπεύθυνου της μεταχείρισης του κρατουμένου, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες, π.χ. στις Η.Π.Α., όπου από τη στιγμή της εισαγωγής του κρατουμένου, το άτομο αυτό αναλαμβάνει να σχεδιάσει και να υλοποιήσει την εξατομικευμένη μεταχείρισή του, σε περίπτωση δε κακής χρήσης της αδείας ή τιμωρήσεως για πειθαρχικό παράπτωμα, προβλέπεται στέρηση του ευεργετικού υπολογισμού ημερομισθίων από οποιαδήποτε βαθμίδα, με δικαίωμα όμως του κρατούμενου να συνεχίσει την εκπαίδευσή του [ιδ. Αθανασία Συκιώτου, Το σχέδιο του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ. 5 επ.]. Επίσης, δεν βελτιώνονται προβλέψεις του ισχύοντος νόμου, όπως λ.χ. η αορίστως προβλεπόμενη περίπτωση μεταγωγής του κρατουμένου για λόγους σχετικούς με την ομαλή λειτουργία του καταστήματος κράτησης, η οποία δεν συγκεκριμενοποιείται από τον νόμο και συνιστά εν τέλει αφηρημένη κρίση υπό την διακριτική ευχέρεια του Σωφρονιστικού Καταστήματος.

Τέλος, στο Σχ/Ν δεν υπάρχει πρόβλεψη σχετική με την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των κρατουμένων, αλλά και των επισκεπτών ή και των νομικών παραστατών τους, όπως λ.χ. η λήψη τεχνικών και οργανωτικών μέτρων ως προς την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην προβλεπόμενη από το άρθρο 51 Σχ/Ν ηλεκτρονική επικοινωνία των κρατουμένων με υπολογιστές σε σημεία του καταστήματος, ο καθορισμός υπεύθυνου επεξεργασίας των δεδομένων, η πρόβλεψη διαγραφής τους μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, υπό τη σκοπιά πάντα των ειδικών αναγκών του σωφρονισμού.

 

  1. Συνολική αποτίμηση του Σ/Ν

Συνολικώς αποτιμώμενο, το Σχ/Ν δεν επιλύει το οξύ πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών ούτε αναμένεται να οδηγήσει στην πραγματική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων. Επιπλέον, στερείται μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού για το σωφρονιστικό σύστημα, ενώ σε πλείστες διατάξεις χαρακτηρίζεται από οπισθοδρομικότητα και τιμωρητισμό, που δεν συμβαδίζουν με τους διακηρυσσόμενους στόχους του στα άρθρα 1 και 2, ούτε συμμορφώνονται προς την από 2 Σεπτεμβρίου 2022 Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης προς την Ελληνική Κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα οφείλει να διαμορφώσει τις φυλακές της σε χώρους που προσφέρουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και προετοιμάζουν τα άτομα για την επανένταξή τους στην κοινότητα μετά την αποφυλάκισή τους.

Αθήνα, 24 Οκτωβρίου 2022

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων

Nova Criminalia: 16ο τεύχος, Οκτώβριος 2022

Κυκλοφόρησε το 16ο τεύχος της ηλεκτρονικής περιοδικής έκδοσης της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων.

 

Μετάβαση στην ηλεκτρονική σελίδα της ΕΕΠ

Ελληνική Εταιρεία Μελέτης του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου: Παρατηρήσεις στο Σχέδιο Νόμου για την αναμόρφωση του Σωφρονιστικού Κώδικα

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ

«ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ»

Το νομοσχέδιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για την «Αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό του Σωφρονιστικού Κώδικα» κατατέθηκε στη Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης της Βουλής και επίκειται η δεύτερη ανάγνωσή του ενώπιόν της (24/10/2022), προκειμένου να ψηφιστεί τις επόμενες ημέρες.

Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη ισχυρίστηκε πριν από λίγες ημέρες (18/10/2022) ότι πρόκειται για μια «ολοκληρωμένη παρέμβαση εκσυγχρονισμού της σωφρονιστικής πολιτικής» με την οποία επιτυγχάνονται ο εκσυγχρονισμός των συνθηκών κράτησης, η ισότητα στον τρόπο διαβίωσης των κρατουμένων και ο πλήρης σεβασμός στα δικαιώματά τους, η δε χώρα εναρμονίζεται με τις επιταγές της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Περαιτέρω, υποστήριξε ότι «προωθείται ο διαχωρισμός των Σωφρονιστικών Καταστημάτων -ανάλογα με το είδος και τη βαρύτητα των αδικημάτων- η βελτίωση των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης και διατροφής των κρατουμένων, ενώ λαμβάνεται μέριμνα για την κοινωνική επανένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση των αποφυλακισθέντων και ειδικότερα για τους νεαρούς κρατούμενους».

Οι ανωτέρω ισχυρισμοί καταρρίπτονται με την απλή ανάγνωση του νομοσχεδίου, στο οποίο, όπως τέθηκε υπό επεξεργασία στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής μετά από δημόσια διαβούλευση δύο εβδομάδων, επικυρώνεται και παγιώνεται η άκρως προβληματική κυβερνητική επιλογή του Ιουλίου 2019 να καταστεί ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη πολιτικός προϊστάμενος των φυλακών. Η επιλογή αυτή όχι μόνο βρίσκεται σε προφανή δυσαρμονία με παλαιότερα και πρόσφατα διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα ποινολογικής πολιτικής του ΟΗΕ (ιδίως τους «Κανόνες Νέλσον Μαντέλα» του 2015) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (ιδίως τους αναθεωρημένους«Ευρωπαϊκούς Κανόνες για τις φυλακές» του 2020), αλλά έχει και μια υψηλή συμβολική σημασία, αφού το πεδίο της έκτισης των στερητικών της ελευθερίας ποινών διαχωρίζεται από την έκτιση όλων των άλλων ποινικών κυρώσεων και μετατρέπεται από υπόθεση δικαιοσύνης σε αντικείμενο καταστολής.

Σε διάσταση με τις πρόσφατες διεθνείς και ευρωπαϊκές ποινολογικές τάσεις, εισάγεται ο «σωφρονισμός» των κρατούμενων ως σκοπός της έκτισης των στερητικών της ελευθερίας ποινών και μετονομάζονται τα καταστήματα κράτησης σε σωφρονιστικά καταστήματα «προκειμένου να αποτυπώνεται η σωφρονιστική αποστολή τους». Με αυτόν τον τρόπο, χωρίς να ορίζεται πώς νοείται ο σωφρονισμός (ως αναμόρφωση της προσωπικότητας των κρατουμένων και προσαρμογή τους σε πρότυπα νομοταγούς συμπεριφοράς, ως ενίσχυση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους και προετοιμασία για την ομαλή κοινωνική αποκατάστασή τους μετά την αποφυλάκιση, ως [επαν-]ένταξη σε δομές και δίκτυα υποστήριξής τους για την αποχή από νέες εμπλοκές με την ποινική δικαιοσύνη κ.λπ.), ανατρέπεται το πρότυπο της ουδετερότητας στην εκτέλεση των ποινών στο οποίο είναι προσανατολισμένος ο υπό τροποποίηση Σωφρονιστικός Κώδικας του 1999 και επιστρέφουν στο προσκήνιο οι ωφελιμιστικές αυταπάτες των προηγούμενων αιώνων. Συνεπώς, δεν πρόκειται για μεταρρύθμιση ή βελτίωση του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα, αλλά για αναχρονιστική και ατεκμηρίωτη παρέμβαση που αλλοιώνει την ταυτότητα της ισχύουσας νομοθεσίας.

Περαιτέρω, παρά την άστοχη ωφελιμιστική στροφή προς τον σωφρονισμό που προβάλλει ο νομοθέτης σε επίπεδο στοχοθεσίας, πολλές από τις επιμέρους προωθούμενες ρυθμίσεις αποτελούν νομοθετική επικύρωση της λογικής της συλλογικής εξουδετέρωσης (collective incapacitation) των κρατουμένων που κατατάσσονται στη νέα κατηγορία των «ιδιαίτερα επικίνδυνων», βάσει α) των αξιόποινων πράξεων για τις οποίες οδηγούνται ως υπόδικοι ή κατάδικοι στις φυλακές ή β) της πειθαρχικής κατάστασής τους, χωρίς να αναφέρεται κανένα άλλο κριτήριο που να καθιστά αιτιολογημένη την απόδοση αυτού του χαρακτηρισμού. Σε συνδυασμό με διάφορες προβλέψεις που περιορίζουν την επιλεξιμότητα πολλών κρατουμένων για την εφαρμογή θεσμών έκτισης των ποινών που διευκολύνουν την επιστροφή τους στην εκτός φυλακής κοινωνική ζωή (εργασία σε αγροτικές φυλακές, άδειες, υφ’ όρον απόλυση), επιβαρύνεται η ήδη δυσμενής μεταχείρισή τους, που καμιά σχέση δεν έχει με τις αρχές και τους σκοπούς μιας ποινολογικής αντεγκληματικής πολιτικής προσανατολισμένης στην επί ίσοις όροις κοινωνική επανένταξη.

Στο νομοσχέδιο προβλέπονται νέα είδη ειδικών «σωφρονιστικών» καταστημάτων, όπως τα καταστήματα αυξημένης (ή «υψίστης», όπως γράφεται στην ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνοδεύει το σχέδιο νόμου) ασφάλειας, τα καταστήματα εργασίας, τα καταστήματα για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και τα καταστήματα οικονομικών εγκλημάτων. Ωστόσο ο νομοθέτης σιωπά όσον αφορά το πώς αυτά θα διαφέρουν μεταξύ τους με βάση τον τρόπο λειτουργίας τους και τη μεταχείριση στην οποία θα υπάγονται όσοι [και όσες;] θα εισάγονται σε αυτά, που εξ αντικειμένου φαίνεται ότι σε άλλα (τα λεγόμενα «αυξημένης ασφαλείας») θα διέπονται από περισσότερους περιορισμούς σε σύγκριση με αυτούς που ισχύουν στα «γενικά», κοινά καταστήματα και σε άλλα (π.χ. τα καταστήματα «εργασίας») θα είναι ευμενέστερη. Η κατηγοριοποίηση των φυλακών με βάση το είδος της αξιόποινης πράξης είναι άστοχη από δικαιοπολιτική και επιστημονική σκοπιά καθώς και υπό το πρίσμα της κοινής λογικής, καθώς δεν κρατούνται προσωρινά ούτε εκτίουν ποινές οι αξιόποινες πράξεις, αλλά οι δράστες τους… Με τις νέες κατηγορίες καταστημάτων η μεταχείριση των κρατουμένων πολώνεται προς δύο άκρα (bifurcation), ένα αυστηρό, περισσότερο δυσμενές και ένα ήπιο, περισσότερο ευνοϊκό. Συνεπώς, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την ευθεία παραβίαση των αρχών της ισότητας στη μεταχείριση και της αναλογικότητας, παρά το ότι στο νομοσχέδιο διακηρύσσεται πανηγυρικά ότι αυτές οι αρχές το διέπουν και προωθούνται με αυτό.

Ειδικά η δημιουργία της κατηγορίας των «ιδιαίτερα επικίνδυνων» κρατουμένων, χωρίς να υπάρχει άλλη διαβάθμιση της «επικινδυνότητας», σημαίνει ότι όλοι οι κρατούμενοι θα θεωρούνται εκ προοιμίου επικίνδυνοι και κάποιοι από αυτούς θα μεταπίπτουν σε μια περισσότερο («ιδιαίτερα») επικίνδυνη κατάσταση λόγω της αξιόποινης πράξης για την οποία είναι κατηγορούμενοι ή έχουν καταδικαστεί. Πρόκειται για ένα αυθαίρετο σχήμα, που δεν στηρίζεται σε κάποια ερευνητικά δεδομένα ή σε μια θεωρία αντεγκληματικής πολιτικής, ούτε προκύπτει από κάποια πρακτική που έχει εφαρμοστεί και θεωρείται επιτυχημένη. Αντίθετα από αυτού του είδους τις οριζόντιες κατηγοριοποιήσεις, η μεταχείριση κάθε κρατούμενου πρέπει να είναι εξατομικευμένη, όπως και η εκτιόμενη ποινή. Ωστόσο, εάν το νομοσχέδιο ψηφιστεί και εφαρμοστεί, θα θεωρούνται αυτόματα δυνάμει «ιδιαίτερα επικίνδυνοι» όσοι έχουν καταδικαστεί σε κάθειρξη για μια σειρά αδικημάτων, συγκεκριμένα για τις διακεκριμένες και τις ιδιαίτερα διακεκριμένες περιπτώσεις διακίνησης εξαρτησιογόνων ουσιών, για εγκληματική οργάνωση, εσχάτη προδοσία, εμπρησμό σε δάση, ανθρωποκτονία με πρόθεση, εμπορία ανθρώπων, αρπαγή ανηλίκων, ληστεία και εκβίαση. Επιπλέον, η κρίση όσον αφορά το ερώτημα ποιοι μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι κρατούμενοι μπορεί τελικά να αφορά το σύνολό τους, καθώς θα είναι δυνατό να μετάγονται στα καταστήματα αυξημένης ασφάλειας και όσοι έχουν τελέσει ορισμένα πειθαρχικά παραπτώματα και θεωρείται ότι εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή από το Συμβούλιο της Φυλακής ή προσωπικά από τον/τη γενικό/ή γραμματέα. Αντεγκληματικής Πολιτικής. Μάλιστα, η διατήρηση της πρόβλεψης του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα για τον διαχωρισμό κρατουμένων «που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην κοινή διαβίωση» στα γενικά καταστήματα κράτησης τύπου Α’ και Β’ και η προσθήκη των «ιδιαίτερα επικίνδυνων», προκαλούν έντονες δικαιοκρατικές ενστάσεις ως προς την έκταση και το βάθος που θα έχουν τα πάσης φύσεως μέτρα (ασφαλείας ή άλλα) που «δεν αποκλείεται να επηρεάζουν επί το αυστηρότερο τον τρόπο διαβίωσης» των κρατουμένων στα «σωφρονιστικά καταστήματα» αυξημένης ασφάλειας ή στα χωριστά τμήματα άλλων καταστημάτων όπου θα εφαρμόζονται.

Με βάση την «ιδιαίτερη επικινδυνότητα» των κρατουμένων, πολλοί από αυτούς θα αποκλείεται πλέον να μετάγονται για να «σωφρονιστούν» σε αγροτική φυλακή ή φυλακή «εργασίας», να τεθούν σε καθεστώς ημιελεύθερης διαβίωσης ή να διεκδικήσουν την υπαγωγή τους σε άλλους θεσμούς που μετριάζουν τα δεινά του εγκλεισμού και ενισχύουν την επικοινωνία τους με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Ο αποκλεισμός πολλών κρατουμένων από τους θεσμούς που επιτρέπουν την έκτιση της ποινής σε ένα περιβάλλον που δεν θα είναι περίκλειστο, ουσιαστικά αποτελεί ευθεία προσβολή της αρχής της ισότητας καθώς οδηγεί σε πρόσθετη ποινή, εκτός από αυτήν που επιβάλλεται από το αρμόδιο δικαστήριο για το αδίκημα για το οποίο καταδικάστηκαν και εκτίεται, συνιστά, δε, εξόφθαλμη παρέκκλιση από θεμελιώδεις δικαιοπολιτικές αρχές.

Στο πλαίσιο της απαγόρευσης δυσμενούς διακριτικής μεταχείρισης των κρατουμένων, οι συντάκτες του σχεδίου νόμου «εξαφανίζουν» τη διάκριση των κρατουμένων σε άνδρες και γυναίκες, που όμως γίνεται για να εξασφαλιστεί η προσαρμογή των κανόνων διαβίωσης και των προγραμμάτων που εφαρμόζονται στις φυλακές ή στα ιδιαίτερα τμήματα φυλακών στα οποία κρατούνται γυναίκες στις ανάγκες τους. Επίσης, όσον αφορά τις ομάδες κρατουμένων για τις οποίες πρέπει να υπάρχει ειδική μέριμνα λησμονούν τη συζήτηση που αφορά ζητήματα που προκύπτουν από την ταυτότητα φύλου πέραν της διάκρισης γυναικών-ανδρών, αναφέρονται στα άτομα με αναπηρία ως «άτομα με ειδικές ανάγκες» και στα άτομα με ψυχικές παθήσεις ως «άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα».

Μέτρα επίσης που δεν συνάδουν με την έννοια του «σωφρονισμού», όπως κι ανεικάσουμε ότι εννοείται στην υπό εξέλιξη νομοθετική πρωτοβουλία, είναι η αυστηροποίηση των κριτηρίων για τη χορήγηση τακτικής άδειας και η αύξηση του χρόνου της ποινής που απαιτείται να έχει εκτιθεί ως προϋπόθεση για να μπορεί να υποβληθεί σχετικό αίτημα από την/την ενδιαφερόμενο/-η κρατούμενο/-η στις περιπτώσεις που εκτίει ποινή κάθειρξης για τα εγκλήματα που τον/την καθιστούν δυνάμει «ιδιαίτερα επικίνδυνο/-η». Η διάταξη του Σωφρονιστικού Κώδικα του 1999 που περιέχει τις αντίστοιχες προβλέψεις είχε τροποποιηθεί στην ίδια (αυστηρότερη από τα έως τότε ισχύοντα) κατεύθυνση και το 2020, χωρίς καμιά πειστική αιτιολογία και παρά τις αντίθετες, τεκμηριωμένες θέσεις ειδικών επιστημόνων, επαγγελματιών και φορέων (όπως ο Συνήγορος του Πολίτη). Τώρα, χωρίς να έχουν αποτιμηθεί τα αποτελέσματα αυτής της αλλαγής, το νομοσχέδιο προαναγγέλλει ένα ακόμη πλήγμα στις άδειες των κρατουμένων, φέρνοντας το όριο χορήγησής τους πολύ κοντά στο όριο της απόλυσης υπό όρο. Έτσι, όσοι/-ες εκτίουν ποινή ισόβιας κάθειρξης θα δικαιούνται να αιτηθούν άδεια αφού έχουν παραμείνει στη φυλακή για 12 συναπτά έτη, έξι χρόνια πριν από το ελάχιστο χρονικό όριο για την υποβολή αίτησης για υπό όρους απόλυση. Όσοι/-ες έχουν καταδικαστεί σε περισσότερες ποινές ισόβιας κάθειρξης θα πρέπει να περιμένουν τρία χρόνια επιπλέον για κάθε μια ισόβια κάθειρξη, άρα ενδέχεται να μπορούν να αιτηθούν τη χορήγηση άδειας αφού προηγουμένως έχουν απολυθεί υπό όρο! Πρόκειται για εμπαιγμό και εν πάση περιπτώσει για την περαιτέρω αποδυνάμωση και υποβάθμιση ενός καίριας σημασίας θεσμού έκτισης της ποινής, του οποίου σκοποί είναι η επανασύνδεση του/της κρατούμενου/-ης με την ελεύθερη κοινωνία και η επανάκτηση δεσμών με τους οικείους του/της.

Στην ίδια κατεύθυνση, με περισσότερους περιορισμούς και πρόσθετες προϋποθέσεις (με την εισαγωγή πρόβλεψης για προαπαιτούμενο ελάχιστο διάστημα παραμονής στη φυλακή, με νέα κωλύματα και λόγους ανάκλησης), διαμορφώνεται το καθεστώς χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών, που θα επιτρέπεται να χορηγούνται για σπουδές μόνο σε δομές του δημόσιου τομέα, με την αστεία δικαιολογία ότι έτσι δεν θα ασκείται καταχρηστικά το δικαίωμα των κρατουμένων στην εκπαίδευση!

Στο πλαίσιο της «σωφρονιστικής» αυστηροποίησης που κομίζει το σχέδιο νόμου τροποποιούνται επί το δυσμενέστερο και οι κυρώσεις που προβλέπονται για τα πειθαρχικά παραπτώματά τους (τα οποία δεν αλλάζουν) και διατηρείται, αντίθετα με κάθε έννοια αναλογικότητας, η κύρωση των 100 βαθμών για κατοχή κινητού τηλεφώνου (ενώ π.χ. για την κατοχή αντικειμένων τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως όπλα, που όπως και η κατοχή κινητού ανήκει στα πειθαρχικά παραπτώματα κατηγορίας Α’, η αντίστοιχη πειθαρχική κύρωση είναι 16 έως 30 βαθμοί και τα πειθαρχικά παραπτώματα κατηγορίας Β’ απειλούνται με κύρωση 30-50 βαθμών, ενώ ο ισχύων Κώδικας προβλέπει γι΄ αυτά πειθαρχική κύρωση από 6 έως 15 βαθμούς). Το νέο πειθαρχικό ποινολόγιο ανοίγει έναν γρήγορο δρόμο προς τις φυλακές αυξημένης ασφάλειας και παρεμποδίζει την πρόσβαση στις άδειες (τακτικές και εκπαιδευτικές), στον ευεργετικό υπολογισμό του χρόνου της εκτιόμενης ποινής, στις αγροτικές φυλακές κ.λπ.

Στο σχέδιο νόμου δεν εξασφαλίζεται (ούτε φαίνεται να απασχολεί) ο πλήρης διαχωρισμός των ανηλίκων που κρατούνται προσωρινά ή εκτίουν ποινή περιορισμού στα ειδικά καταστήματα κράτησης νέων που μετονομάζονται σε «σωφρονιστικά καταστήματα νεαρών κρατουμένων». Αντιθέτως, προβλέπεται ότι στα καταστήματα αυτά θα κρατούνται ανήλικοι/-ες και νεαροί/ές ενήλικες που διατρέχουν το 15ο έτος και δεν έχουν συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους, και κατ΄εξαίρεση, για εκπαιδευτικούς λόγους, έως τη συμπλήρωση του 25ου έτους (που χαρακτηρίζονται, παρά τις αλλαγές που έχουν επέλθει στον Ποινικό Κώδικα, τόσο ως προς τα ηλικιακά όρια, όσο και ως προς την ορολογία, κρατούμενοι/-ες «εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας»).

Η πολυδιαφημιζόμενη (λόγω της πίεσης που ασκείται στην Ελλάδα από την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, βάσει και της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) θέσπιση ενδίκου βοηθήματος για την επανόρθωση επιβλαβών για την ψυχική και σωματική υγεία των κρατουμένων συνθηκών κράτησης, είναι μάλλον εικονική και τουλάχιστον δυσεφάρμοστη, δημιουργώντας αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητά του. Η ρύθμιση που έχει περιληφθεί στο σχέδιο νόμου φαίνεται ότι θα οδηγεί κατά κανόνα στη μεταγωγή των κρατουμένων που αποφασίζουν να προσφύγουν (μέτρο που μπορεί να είναι δυσμενές για αυτούς). Δεν προβλέπεται, παρά το ότι θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σχετική πρόταση νόμου, κατατεθειμένη στη Βουλή από 20/7/2020, μια σειρά κλιμακούμενων μέτρων εντός της ίδιας φυλακής, πρόσφορων για την άμεση άρση των συνθηκών που πλήττουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των κρατουμένων, όπως π.χ. η αύξηση των ωρών παραμονής εκτός των ατομικών κελιών ή θαλάμων, ο εμπλουτισμός του προγράμματος της φυλακής με δημιουργικές δραστηριότητες, η αλλαγή χώρου κράτησης στην ίδια φυλακή, ο πλασματικός υπολογισμός χρόνου κράτησης κ.ο.κ.

Καταργείται η ρύθμιση του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα για την παροχή κοινωφελούς εργασίας ως «εναλλακτική μορφή» έκτισης της ποινής, η οποία μετά την εισαγωγή ενός νέου συστήματος ποινικών κυρώσεων και τρόπων έκτισης με τον Ποινικό Κώδικα του 2019 δεν μπορούσε να διατηρηθεί. Αντίθετα, μια άλλη εναλλακτική μορφή, η τμηματική έκτιση της ποινής, διατηρείται και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Η κοινωφελής εργασία, αντί να «εξαφανίζεται» από τις επιλογές που επιτρέπουν την έκτιση της ποινής εκτός φυλακής και εντός κοινωνικού ιστού, θα μπορούσε να αναδιαμορφωθεί, είτε παραμένοντας συνδεδεμένη με την τμηματική έκτιση (όπως στον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα), είτε λαμβανομένης υπόψη της ρύθμισης του άρθρου 105Α ΠΚ, όπου προβλέπεται ως ενδιάμεσο στάδιο έκτισης ποινών φυλάκισης, μετά από την έκτιση ενός μέρους τους εντός φυλακής και πριν από την απόλυση υπό όρο.

Η αντίληψη των συντακτών του σχεδίου νόμου και των υποστηρικτών της νομοθετικής πρωτοβουλίας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για τους κρατούμενους και τα δικαιώματά τους αποκαλύπτεται απροκάλυπτα με την πρόβλεψη για να τεθούν στο αρχείο τα αιτήματα μεταγωγής που έχουν υποβληθεί και εκκρεμούν στην Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών για λόγους προσωπικούς, οικογενειακούς, εκπαιδευτικούς και για τοποθέτηση σε εργασία, για λόγους υγείας και για λόγους δικονομικούς ή συναφείς και να μη συνυπολογίζονται για τη δυνατότητα των κρατουμένων να προσφεύγουν στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών οι αιτήσεις τους για μεταγωγή που έχουν απορριφθεί μέχρι την επικείμενη δημοσίευση του υπό ψήφιση νομοσχεδίου. Είναι εμφανές ότι δίδεται απόλυτη προτεραιότητα στη διευκόλυνση της διοίκησης (απαλλαγή του αρμόδιου οργάνου από τις υπάρχουσες εκκρεμότητες) και υποχωρούν οι κάθε είδους ανάγκες των κρατουμένων που ζητείται να ικανοποιηθούν με μια μεταγωγή. Η ρύθμιση προκαλεί εκτός των άλλων και αμήχανες απορίες διότι α) οι μεταγωγές για δικονομικούς και συναφείς λόγους δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες της ΚΕΜ και β) για τις μεταγωγές για λόγους υγείας υπάρχει πρόβλεψη να τεκμαίρεται η έγκρισή τους εάν παρέλθουν είκοσι ημέρες από την υποβολή της σχετικής πρότασης του αρμόδιου οργάνου κάθε φυλακής…

Με προβλέψεις όπως πολλές από αυτές που προαναφέρθηκαν, υποτίθεται ότι οι κρατούμενοι/-ες, υπό τον φόβο της υπαγωγής τους σε ένα καθεστώς κράτησης που δεν θα τους επιτρέπει να είναι επιλέξιμοι για μια σειρά από θεσμούς έκτισης της ποινής που μικραίνουν την πραγματική και συμβολική απόσταση της φυλακής από την κοινωνία ή και μιας ανεπιθύμητης μεταγωγής, θα προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της ευταξίας και της ασφάλειας των φυλακών και θα εκτίουν την ποινή τους επιδεικνύοντας «πειθαρχημένη» διαγωγή. Ωστόσο είναι εξαιρετικά πιθανό η προσέγγιση αυτή, που παραπέμπει σε αντιλήψεις «μηδενικής ανοχής» ως προς κάθε μορφή αντίδρασης και αντίστασης των κρατουμένων στα δεινά του εγκλεισμού, να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα, ιδίως εάν αναλογιστούμε ποια είναι σήμερα η κατάσταση στις φυλακές. Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων ετοιμάζει (δεύτερη, μετά το 2011) δημόσια δήλωση για τη χώρα μας γιατί μεταξύ άλλων διαπίστωσε υπέρμετρα ποινική αυστηρότητα, έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού, ανυποχώρητο πρόβλημα υπερπληθυσμού και ανισοκατανομή των κρατουμένων στις φυλακές, κακές έως εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης, ανεπάρκειες στην υγειονομική περίθαλψη των κρατουμένων και συνεχιζόμενα υψηλά επίπεδα βίας και εκφοβισμού μεταξύ τους, χωρίς την παρέμβαση του ανεπαρκούς προσωπικού που έχει απολέσει τον έλεγχο των χώρων κράτησης. Με τέτοιες συνθήκες, αν το υπό συζήτηση νομοσχέδιο ψηφιστεί και εφαρμοστεί, το πιθανότερο είναι πως η βία μεταξύ των κρατουμένων και το οργανωμένο έγκλημα εντός των φυλακών θα ενταθούν, καθώς οι κρατούμενοι δεν θα μπορούν να προσβλέπουν σε οποιαδήποτε βελτίωση της κατάστασής τους και επομένως είναι πιο πιθανό να υποκύψουν στην πραγματικότητα που επιτάσσουν οι άτυποι κανόνες της κοινωνικής οργάνωσης της φυλακής και να προσαρμοστούν στις συνθήκες ενός βάρβαρου ασυλικού περιβάλλοντος.

Το κείμενο που συζητείται στη Βουλή παρουσιάζει επίσης σημαντικά νομοτεχνικά και άλλα συναφή προβλήματα. Τα καταστήματα κράτησης μετονομάζονται σε σωφρονιστικά, αλλά οι γυναίκες κρατούμενες εξακολουθούν να διαβιούν σε «καταστήματα κράτησης», σημαντικά συλλογικά όργανα, συμβουλευτικά ή αποφασιστικά, που υπάρχουν και στην ισχύουσα νομοθεσία, εξακολουθούν να φέρουν στον τίτλο τους τον όρο «φυλακή» (Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο «Φυλακών», Συμβούλιο «Φυλακής» ή «της Φυλακής» ή «Φυλακών», η Κεντρική Αποθήκη Υλικού αναφέρεται αλλού ως ΚΑΥ «Σωφρονιστικών Καταστημάτων» αλλού ως ΚΑΥ «Φυλακών», στην πρόβλεψη για την ίδρυση και λειτουργία βρεφονηπιακού σταθμού στα καταστήματα κράτησης γυναικών, αναφέρεται ότι ο σταθμός αυτός θα έχει ειδικό κανονισμό λειτουργίας, διαφορετικό από τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας της «φυλακής»,, προβλέπεται μεταφορά των προσφευγόντων για τις συνθήκες κράτησής τους στο νοσοκομείο των «φυλακών» ή σε άλλο «κατάστημα κράτησης» κ.λπ.). Οι συντάκτες του σχεδίου ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος των κρατουμένων και αναφέρονται σε «παρεπόμενη ποινή στέρησης πολιτικών δικαιωμάτων» που έχει καταργηθεί με τον ΠΚ του 2019, οι ρυθμίσεις για την ημιελεύθερη διαβίωση ορίζεται ότι θα είναι εφαρμοστέες στους κρατουμένους σε «καταστήματα εργασίας», ενώ στην ανάλυση συνεπειών ρύθμισης αναφέρεται ότι επιλέξιμοι θα είναι οι κρατούμενοι που εκτίουν ποινές κάθειρξης για οικονομικά αδικήματα, δηλαδή κρατούμενοι άλλης κατηγορίας, επιλέξιμοι για τα σωφρονιστικά καταστήματα οικονομικών εγκλημάτων κ.ο.κ.

Το νομοσχέδιο ευαγγελίζεται «βελτίωση των συνθηκών κράτησης, περαιτέρω θωράκιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, διασφάλιση της ισότητας στον τρόπο διαβίωσης και απαγόρευση κάθε δυσμενούς μεταχείρισης των κρατουμένων εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων». Αν και υπάρχουν μερικά δείγματα προς αυτήν την κατεύθυνση (όπως η γενική νομοθετική πρόβλεψη για την ηλεκτρονική επικοινωνία των κρατουμένων με τους οικείους τους, η μείωση του χρονικού ορίου εκτιθείσας ποινής με τη συμπλήρωση του οποίου μπορούν να ζητούν τακτική άδεια οι εκτίοντες/ουσες ποινές φυλάκισης, η αύξηση του ανώτατου χρόνου των έκτακτων αδειών από 24 σε 48 ώρες, η πρόβλεψη μεταγωγής για λόγους σχετικούς με τον σεβασμό των δικαιωμάτων με βάση την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά του φύλου), οι διατάξεις που θεσμοθετούνται στη συντριπτική πλειονότητά τους κινούνται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Όχι μόνο δεν ενισχύονται αποδεδειγμένα επιτυχημένοι θεσμοί, οι οποίοι διευκολύνουν τη σύνδεση της φυλακής με την κοινωνία και τη σύγκλιση της εντός των τειχών διαβίωσης των κρατουμένων με τις θετικές όψεις της ζωής έξω από τη φυλακή, όπως υποδεικνύουν τα διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα ποινολογικής πολιτικής, αλλά, αντίθετα, αυτοί συμπιέζονται σε σημείο εξαφάνισης. Τελικά ο μόνος σκοπός των νέα «σωφρονιστικών» καταστημάτων είναι αυτός που απαλείφεται από την προηγούμενη ονομασία τους, δηλαδή η «κράτηση»: το μόνο που εγγυώνται οι τροποποιήσεις του σωφρονιστικού κώδικα είναι ο εγκλεισμός με όλο και περισσότερους περιορισμούς των «διαλειμμάτων» χαλάρωσης του φυλακτικού στοιχείου του και των σημείων προσέγγισης των συνθηκών στέρησης της ελευθερίας με την ευρύτερη κοινωνία, δηλαδή η θυσία του σκοπού και της αξίας της κοινωνικής επανένταξης στον βωμό μιας ιδέας για τη φυλακή ως άθλια αποθήκη σωμάτων.

Αθήνα 23 Οκτωβρίου 2022

ΤΟ ΔΣ ΤΗΣ ΕΕΜΕΚΕ

Λήψη Παρατηρήσεων σε μορφή pdf

Δημόσια διαβούλευση νομοσχεδίου με τίτλο «Ενσωμάτωση: α) της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/789 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για τον καθορισμό κανόνων σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και αναμεταδόσεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, και για την τροποποίηση της Οδηγίας 93/83/ΕΟΚ του Συμβουλίου, β) της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά και την τροποποίηση των Οδηγιών 96/9/ΕΚ και 2001/29/EK και γ) της Οδηγίας 2006/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διάνοιας (κωδικοποίηση) – Ρυθμίσεις για την αναπαραγωγή πρόσθετου αντιτύπου από μη κερδοσκοπικές βιβλιοθήκες ή αρχεία, την εφαρμογή των Οδηγιών (ΕΕ) 789/2019, (ΕΕ) 790/2019 και 2016/115/ΕΚ και τη διευκρίνιση του πεδίου εφαρμογής της υποχρέωσης καταβολής εύλογης αμοιβής – Τροποποίηση ν. 2121/1993 και ν. 4481/2017»

Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Λίνα Μενδώνη θέτει από σήμερα 18 Οκτωβρίου 2022, ημέρα Τρίτη και ώρα 20.30 σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, το σχέδιο νόμου με τίτλο: «Ενσωμάτωση: α) της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/789 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για τον καθορισμό κανόνων σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και αναμεταδόσεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, και για την τροποποίηση της οδηγίας 93/83/ΕΟΚ του Συμβουλίου, β) της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά και την τροποποίηση των Οδηγιών 96/9/ΕΚ και 2001/29/EK και γ) της Οδηγίας 2006/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διάνοιας (κωδικοποίηση) – Τροποποίηση ν. 2121/1993 και ν. 4481/2017”.
Σκοπός του Μέρους Α’ του σχεδίου νόμου είναι η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/789 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019, για τον καθορισμό κανόνων σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και αναμεταδόσεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων και τη διαδικασία απευθείας διαβίβασης, και για την τροποποίηση της Οδηγίας 93/83/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί συντονισμού ορισμένων κανόνων όσον αφορά το δικαίωμα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα που εφαρμόζονται στις δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις και την καλωδιακή αναμετάδοση (L 130).
Το Μέρος Α’ του εν λόγω σχεδίου νόμου αντιμετωπίζει το ζήτημα της διευκόλυνσης της αδειοδότησης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων επί έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας, που περιέχονται σε μεταδόσεις ορισμένων ειδών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων με σκοπό την ευρύτερη διάδοση στα κράτη μέλη των ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων, τα οποία προέρχονται από άλλα κράτη μέλη προς όφελος των χρηστών σε ολόκληρη την Ένωση. Στο Μέρος Α΄ του σχεδίου νόμου θεσπίζονται, επίσης, κανόνες για τη μετάδοση ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων μέσω της διαδικασίας απευθείας διαβίβασης.
Σκοπός του Μέρους Β’ του σχεδίου νόμου είναι η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/790 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά και την τροποποίηση των Οδηγιών 96/9/ΕΚ και 2001/29/EK (L130) .
Αντικείμενο του Μέρους Β’ του σχεδίου νόμου είναι η θέσπιση κανόνων που αποσκοπούν: α) στην περαιτέρω εναρμόνιση του εφαρμοστέου δικαίου της Ένωσης σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τις ψηφιακές και τις διασυνοριακές χρήσεις του προστατευόμενου περιεχομένου, β) σχετικά με εξαιρέσεις και περιορισμούς στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα, γ) σχετικά με τη διευκόλυνση της χορήγησης αδειών, και δ) στη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς για την εκμετάλλευση έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας.
Ειδικότερα με τις διατάξεις του Μέρους Β΄ προβλέπονται κανόνες για την προσαρμογή ορισμένων εξαιρέσεων και περιορισμών επί των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων σε ψηφιακά και διασυνοριακά περιβάλλοντα, καθώς και μέτρα για τη διευκόλυνση ορισμένων πρακτικών χορήγησης αδειών, ιδίως όσον αφορά στη διάδοση έργων μη διαθέσιμων στο εμπόριο και άλλων αντικειμένων προστασίας και στην επιγραμμική διαθεσιμότητα οπτικοακουστικών έργων σε πλατφόρμες διάθεσης βίντεο κατά παραγγελία για τη διασφάλιση ευρύτερης πρόσβασης στο περιεχόμενο. Επίσης, περιέχονται κανόνες για τη διευκόλυνση της χρήσης του περιεχομένου που έχει καταστεί κοινό κτήμα.
Προκειμένου να επιτευχθεί η εύρυθμη και δίκαιη λειτουργία της αγοράς για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, θεσπίζονται κανόνες σχετικά με τα δικαιώματα επί εκδόσεων, με τη χρήση έργων ή άλλων αντικειμένων προστασίας από παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών, οι οποίοι αποθηκεύουν και παρέχουν πρόσβαση σε περιεχόμενο που αναφορτώνεται από τους χρήστες, με τη διαφάνεια των συμβάσεων των δημιουργών και των ερμηνευτών, με την αμοιβή των δημιουργών και των ερμηνευτών, καθώς και ένας μηχανισμός για την ανάκληση των δικαιωμάτων, τα οποία οι δημιουργοί και οι ερμηνευτές έχουν μεταβιβάσει κατ’ αποκλειστικότητα.
Το Μέρος Γ’ αντιμετωπίζει τη ρύθμιση του δικαιώματος δημοσίου δανεισμού. Σκοπός των προτεινόμενων διατάξεων του Μέρους Γ΄ του σχεδίου νόμου είναι η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας 2006/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διάνοιας.
Ειδικότερα με τις προτεινόμενες διατάξεις του Μέρους Γ΄ του σχεδίου νόμου απαλείφεται το δικαίωμα του δικαιούχου να επιτρέπει ή να απαγορεύει το δημόσιο δανεισμό των έργων του ενώ ταυτόχρονα εισάγεται σύστημα εύλογης αμοιβής, ως αντιστάθμισμα του δημόσιου δανεισμού χωρίς την άδεια του δικαιούχου.
Τέλος στο Δ΄ Μέρος του σχεδίου νόμου επέρχονται τροποποιήσεις στο ν.2121/1993 (Α΄25) και στο ν.4481/2017 (Α’100) με σκοπό: (α) την εναρμόνιση των άρθρων 22 και 71 του ν. 2121/1993 με ρυθμίσεις που εισάγονται με τον παρόντα νόμο και αποτελούν ενσωμάτωση των Οδηγιών (ΕΕ) 789/2019, (ΕΕ) 790/2019 και 2006/115/ΕΚ, (β) την πρόβλεψη της χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή αναπαραγωγής πρόσθετου αντιτύπου από μη κερδοσκοπικές βιβλιοθήκες ή αρχεία, το δημόσιο δανεισμό από σχολικές και Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και την κατάργηση της νομοθετικής εξουσιοδότησης του της περ. β) της παρ. 2 του άρθρου 22 του ν. 2121/1993 για την έκδοση προεδρικού διατάγματος περί καθορισμού της αμοιβής που λαμβάνουν οι δικαιούχοι για το δημόσιο δανεισμό, του τρόπου και του συστήματος είσπραξης και διανομής της, του συνόλου των βιβλιοθηκών και φορέων, που εμπίπτουν στη ρύθμιση καθώς και κάθε σχετικής λεπτομέρειας καθώς και της διάταξης σύμφωνα με την οποία μέχρι την έκδοση του προεδρικού διατάγματος, οι δημόσιες βιβλιοθήκες, οι βιβλιοθήκες που ανήκουν σε Ν.Π.Δ.Δ. και σε Ν.Π.Ι.Δ., που εποπτεύονται από το Κράτος, οι δημοτικές βιβλιοθήκες, οι βιβλιοθήκες κοινωφελών ιδρυμάτων και οργανισμών, μορφωτικών ιδρυμάτων και αποστολών στην Ελλάδα καθώς και οι βιβλιοθήκες ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων δεν καταβάλλουν αμοιβή για το δημόσιο δανεισμό. Ήδη το ζήτημα της αμοιβής για το δημόσιο δανεισμό ρυθμίζεται στο άρθρο 33 του παρόντος σχεδίου νόμου, (γ) την κατάργηση της ρύθμισης που αφορά στην έκταση της μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος και των συμβάσεων και την παροχή αδειών στην περίπτωση που εκείνος που αποκτά το δικαίωμα ή την άδεια είναι υποχρεωμένος, μέσα σε εύλογο χρόνο, να καταστήσει το έργο προσιτό στο κοινό με τον κατάλληλο τρόπο εκμετάλλευσης καθώς το ζήτημα ρυθμίζεται με το άρθρο 23 του παρόντος και (δ) την τροποποίηση του άρθρου 18 ν. 2121/1993 ώστε, αφενός να αποσαφηνιστεί για το μέλλον ότι οι φορητές ηλεκτρονικές συσκευές -ταμπλέτες (tablets) και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones) περιλαμβάνονται στην έννοια των ηλεκτρονικών υπολογιστών και αφετέρου να αποσαφηνιστεί από την 1.1.2023 και εφεξής το περιεχόμενο της υπεύθυνης δήλωσης του ν. 1599/1986 που υποβάλλεται από τους υπόχρεους αναφορικά με τεχνικά μέσα ή/και χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες που δεν προορίζονται ή εν τέλει δεν χρησιμοποιήθηκαν για ιδιωτική αναπαραγωγή.

Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνα Μενδώνη, σας καλεί, να συμμετάσχετε στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, διατυπώνοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις σας ως προς τις προτεινόμενες διατάξεις του σχεδίου νόμου.
Η διαδικασία της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης θα ξεκινήσει την 18η Οκτωβρίου και θα διαρκέσει έως την 1η Νοεμβρίου 2022, ημέρα Τρίτη και ώρα 20.30.

H Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού

Λίνα Μενδώνη

Μετάβαση στον διαδικτυακό τόπο διαβουλεύσεων

 

Δημόσια διαβούλευση νομοσχεδίου με τίτλο «Ενσωμάτωση στην εθνική έννομη τάξη της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/884 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για την τροποποίηση της απόφασης-πλαισίου 2009/315/ΔΕΥ του Συμβουλίου όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με υπηκόους τρίτων χωρών και όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Ποινικού Μητρώου (ECRIS), και για την αντικατάσταση της απόφασης 2009/316/ΔΕΥ του Συμβουλίου (L 151)»

Τίθεται από σήμερα 15.10.2022, σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπό τον τίτλο: «Ενσωμάτωση στην εθνική έννομη τάξη της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/884 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απρίλιου 2019 για την τροποποίηση της απόφασης – πλαισίου 2009/315/ΔΕΥ του Συμβουλίου όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με υπηκόους τρίτων χωρών και όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Ποινικού Μητρώου (ECRIS), και για την αντικατάσταση της απόφασης 2009/316/ΔΕΥ του Συμβουλίου (L 151)». Δεδομένης της σπουδαιότητας της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, σας καλώ να συμμετάσχετε στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, διατυπώνοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις σας στις σχετικές ρυθμίσεις.

Η διαβούλευση θα ολοκληρωθεί την 28η 10.2022.

O Υπουργός Δικαιοσύνης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΑΡΑΣ

Μετάβαση στον διαδικτυακό τόπο διαβουλεύσεων