Δικαστική διεκδίκηση της παρακρατηθείσας εισφοράς υπέρ ανεργίας

Μιχαήλ Τσέφα, Προέδρου Πρωτοδικών.

Ιωάννη Ασπρογέρακα,  Προέδρου Πρωτοδικών,

μελών ΔΣ ΕνΔΕ

         Επί προεδρίας κ. Χριστόφορου Σεβαστίδη, την περίοδο 2020-2022, η Ένωσή μας είχε θέσει στο δημόσιο διάλογο ήδη από τις αρχές του 2021, αλλά και αργότερα εντός του ίδιου έτους στον αρμόδιο Υπουργό Οικονομικών, το ζήτημα της διακοπής της παρακράτησης από τις αποδοχές μας της εισφοράς αλληλεγγύης του  άρθρου 29 παρ. 1 του ν. 3986/2011. Κι αυτό γιατί, με το άρθρο 121 παρ. 1 του ν. 4799/2021, που τροποποίησε την παρ. 50 του άρθρου 72 του ν. 4172/2013 (ΚΦΕ), απαλλάσσονταν ήδη από το 2021 από την εν λόγω παρακράτηση οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, οι ελεύθεροι επαγγελματίες και τα μέλη Δ.Σ, αλλά και τα εισοδήματα από κεφάλαιο, από επιχειρηματική δραστηριότητα, από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου και από τόκους. Η μοναδική κατηγορία που εξαιρούνταν ήταν οι μισθωτοί του δημοσίου τομέα και οι συνταξιούχοι. Ήδη, πριν την οριστική της κατάργηση από την κυβέρνηση, με το άρθρο 177 του ν. 4972/2022 (ΦΕΚ Τεύχος Α 181/23.09.2022) και δη από 01.01.2023 για όλα τα εισοδήματα, απευθυνθήκαμε σε δικηγορικό γραφείο, ενημερώσαμε τους συναδέλφους για τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί και θέσαμε από το Μάρτιο του 2022 στη διάθεσή τους τα σχέδια των προσφυγών για τη διεκδίκηση της επιστροφής των παρακρατηθέντων ποσών για τα έτη 2021 και 2022, που ανέρχονται στο ποσό των 1.500 ευρώ περίπου κατ’ έτος για το βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών και αναλογικά για τους υπόλοιπους βαθμούς. Τα σχέδια αυτά μάλιστα διατέθηκαν και σε συναδέλφους άλλων δικαστικών ενώσεων. Επί των σχετικών προσφυγών, έχει εκδοθεί η απόφαση με αριθμό 14979/2023 του 9^ου Μονομελές Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, η οποία με το σκεπτικό ότι η επίλυση του εν λόγω ζητήματος δύναται να επηρεάσει τη φορολογική μεταχείριση ευρύτερου κύκλου προσώπων, ήτοι του συνόλου των δικαστικών λειτουργών, παρέπεμψε αυτή στο Ειδικό Δικαστήριο του άρθρου 88 παρ.2 του Συντάγματος.

         Σήμερα, με πρωτοβουλία και των Διοικητικών Δικαστών, έχει αναδειχθεί το θέμα της παράνομης παρακράτησης από τις αποδοχές μας της ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης για την καταπολέμηση της ανεργίας του άρθρο 38 παρ. 2 περ. α΄ του ν. 3986/2011.  Η εισφορά αυτή αφορά  διαφορετικό κονδύλιο από το ποσό που διεκδικούμε με τις προαναφερόμενες προσφυγές. Συγκεκριμένα, η παρακράτηση της εν λόγω εισφοράς υπολογίζεται σε ποσοστό δύο τοις εκατό (2%) επί των τακτικών αποδοχών και πρόσθετων αμοιβών και αποζημιώσεων όλων των μισθοδοτούμενων υπαλλήλων του Δημοσίου, Ν.Π.Δ.Δ. και Ο.Τ.Α.. Αποτελείται από δύο (2) επιμέρους κονδύλια και αναγράφεται στα μηνιαία εκκαθαριστικά σημειώματα της μισθοδοσίας μας με την αντίστοιχη αιτιολογία:  «Έσοδα από την ειδική εισφορά αλληλεγγύης (2%) για την καταπολέμηση της ανεργίας (αρθ.38, παρ.2^α Ν.3986/2011)», ενώ αφορά παρακράτηση ύψους περίπου εκατό (100) ευρώ συνολικά το μήνα για το βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών και αναλογικά για τους υπόλοιπους βαθμούς. Ειδικότερα, στη νομοθεσία που διέπει τον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), όπως με το άρθρο 3 του ν. 4921/2022 (Α΄ 75) μετονομάστηκε σε Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ), προβλέπεται ρητά η καταβολή εισφοράς υπέρ του Οργανισμού για την ασφάλιση του κινδύνου της ανεργίας. Στην ασφάλιση αυτή εμπίπτουν τα πρόσωπα που παρέχουν εργασία ορισμένου ή αορίστου χρόνου με σχέση εξαρτημένης εργασίας, ενώ εξαιρούνται ρητά της ασφάλισης για τον κίνδυνο της ανεργίας, μεταξύ άλλων, οι υπάλληλοι και λειτουργοί του Δημοσίου ή άλλων Οργανισμών Δημοσίου Δικαίου. Έτσι, η ασφάλιση του κινδύνου της ανεργίας αφορά αποκλειστικά τον ιδιωτικό τομέα, οι εργαζόμενοι στον οποίο αφενός συνεισφέρουν στον σχηματισμό του απαιτούμενου κεφαλαίου (μέσω των εισφορών εργοδότη και εργαζομένου) και αφετέρου είναι οι αποκλειστικά ωφελούμενοι σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου αυτού. Αντίθετα, υπάλληλοι και λειτουργοί του Δημοσίου ουδέποτε υπάγονταν στον ΟΑΕΔ (ήδη ΔΥΠΑ) ούτε, αντίστοιχα, μπορούν να αξιώσουν την καταβολή του επιδόματος ανεργίας ακόμη και αν επέλθει ο σχετικός κίνδυνος για αυτούς με την απόλυσή τους. Ως βασικό επιχείρημα συνεπώς για την κατάργηση της παρακράτησης αυτής για τους δημόσιους υπαλλήλους αναδεικνύεται, άνευ αμφιβολίας, τούτο, ότι δηλαδή η εν λόγω εισφορά δεν λειτουργεί ανταποδοτικά ως προς αυτούς.

         Επί της νομικής φύσης της εν λόγω εισφοράς υποστηρίζεται η άποψη ότι αποτελεί φορολογική επιβάρυνση και ειδικότερα φόρος εισοδήματος, καθώς αποτελεί οριστική χρηματική παροχή προς το κράτος, που έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα και καταβάλλεται χωρίς ειδικό αντάλλαγμα για την αύξηση των δημοσίων εσόδων, είτε για την κάλυψη του δημοσιονομικού ελλείμματος, είτε για ειδικό δημόσιο σκοπό (βλ. ΣτΕ 2465/2018), όπως στην προκείμενη περίπτωση την καταπολέμηση της ανεργίας. Υποστηρίζεται όμως και άλλη άποψη ότι αποτελεί δηλαδή κοινωνικοασφαλιστική εισφορά, με την αιτιολογία ότι αυτή επιβάλλεται επί του ακαθάριστου εισοδήματος του υποχρέου (επί των μικτών αποδοχών), κάτι που διαχρονικά χαρακτηρίζει τις ασφαλιστικές κρατήσεις-εισφορές (π.χ. για την παροχή σύνταξης ή εφάπαξ βοηθήματος ή για την κάλυψη του κινδύνου υγείας) και επιπλέον διότι τα εισπραττόμενα ποσά της ειδικής εισφοράς του 2% δεν αποτυπώνονται στη φορολογική δήλωση, ούτε στο οικείο εκκαθαριστικό σημείωμα, σε αντίθεση με την φορολογική εισφορά αλληλεγγύης του άρθρου 29 του ν. 3986/2011, η οποία εμφανίζεται σε συγκεκριμένο κωδικό στη δήλωση αλλά και στο οικείο εκκαθαριστικό σημείωμα. Το αν η εν λόγω εισφορά αποτελεί φορολογική επιβάρυνση ή κοινωνικοασφαλιστική εισφορά, συναρτάται με τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί δικαστικά για την διεκδίκηση επιστροφής των παρανόμως παρακρατηθέντων ποσών παρελθόντων φορολογικών ετών. Ειδικότερα, στην πρώτη περίπτωση πρέπει να ασκηθεί (φορολογική) προσφυγή στο αρμόδιο Διοικητικό Δικαστήριο. Το ζήτημα όμως που φαίνεται να προβληματίζει είναι ποια πράξη προσβάλλεται με την προσφυγή, καθώς τα ποσά της ειδικής εισφοράς του 2% δεν αποτυπώνονται, όπως σημειώθηκε, στη φορολογική δήλωση, ούτε στο οικείο εκκαθαριστικό σημείωμα της ΑΑΔΕ. Και στο θέμα αυτό υποστηρίζονται δύο απόψεις, η πρώτη εκ των οποίων προκρίνει την προσβολή των πράξεων διοικητικού προσδιορισμού φόρου εισοδήματος της ΑΑΔΕ, αφού έχει προηγηθεί με την ίδια προσφυγή η μερική ανάκληση, λόγω νομικής πλάνης, των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος μέχρι πέντε (5) παρελθόντων φορολογικών ετών, εντός του οποίου χρόνου μπορεί η Φορολογική Διοίκηση να προβεί σε έκδοση πράξης διοικητικού, εκτιμώμενου ή διορθωτικού προσδιορισμού φόρου, κατ’ άρθρο 36 παρ. 1 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (βλ. ΣτΕ 1751/2017). Η δεύτερη εξ αυτών υποστηρίζει ότι πρέπει να διατυπωθούν αντιρρήσεις ως προς την παρακράτηση της εισφοράς αυτής απευθείας στην Ενιαία Αρχή Πληρωμών (ΕΑΠ) και να προσβληθεί η τυχόν αρνητική της απάντηση. Αντίθετα, αν θεωρηθεί κοινωνικοασφαλιστική εισφορά, πρέπει να ασκηθεί αγωγή αποζημίωσης στο αρμόδιο Διοικητικό Δικαστήριο, αφού προηγηθεί σχετική αίτηση διακοπής της πενταετούς παραγραφής αποζημίωσης σε βάρος του Δημοσίου. Και στο θέμα αυτό όμως υποστηρίζονται δύο απόψεις και ειδικότερα αναφορικά με το που πρέπει να απευθύνεται η αίτηση διακοπής της παραγραφής, δηλαδή αν η αίτηση αυτή πρέπει να κατατεθεί στον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού και νυν Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ), υπέρ του οποίου φαίνεται ότι παρακρατείται η εν λόγω εισφορά ή απευθείας στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους ως παρακρατών το δημόσιο υπέρ του πρώτου το εν λόγω ποσό.

         Ανεξάρτητα όμως του νομικού χαρακτηρισμού της εν λόγω εισφοράς, κρίνουμε σκόπιμο να διεκδικήσουμε τη μελλοντική κατάργηση της παρακράτησης αυτής από τη μισθοδοσία μας, διότι θεωρούμε ότι η διατήρησή της παραβιάζει την αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου και της ισότητας στα δημόσια βάρη, καθώς και την αρχή της αναλογικότητας και του δικαιώματος των δικαστικών λειτουργών στην προστασία της περιουσία τους (άρθρο 4 παρ 1 και 5,  17 και 25 παρ. 1 Σ).  Κι αυτό γιατί εξέλιπαν οι λόγοι που επέβαλαν τη θέσπισή της, λαμβάνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ), η ανεργία έχει σημειώσει σημαντική πτώση ήδη από τον Αύγουστο του 2018, ημερομηνία κατά την οποία η χώρα εξήλθε από τα μνημόνια και η ελληνική οικονομία ακολουθεί ανοδική πορεία, με τους κατώτατους μάλιστα μισθούς στον ιδιωτικό τομέα έκτοτε να αυξάνονται. Σε κάθε περίπτωση, ο έκτακτος χαρακτήρας της ως επείγον μέτρο εφαρμογής του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου Δηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015, έχει μεταβληθεί σε μόνιμο, δεδομένου ότι η εν λόγω εισφορά ξεκίνησε να εισπράττεται από 1.1.2011, διανύεται σήμερα το 14^ο συναπτό έτος επιβολής της, που υπερβαίνει  το 1/3 του συνολικού χρόνου (35ετία) που κατά την κοινή πείρα υπηρετεί ένας υπάλληλος ή λειτουργός στο Δημόσιο, ενώ κατά τη θέσπισή της δεν προβλέφθηκε συγκεκριμένη διάρκεια επιβολής της, ούτε η εξάρτηση της παρακράτησης αυτής από συγκεκριμένα δημοσιονομικά μεγέθη ή τη μείωση του ποσοστού της ανεργίας και την αντίστοιχη αύξηση της απασχόλησης. Για τους ίδιους όμως λόγους, κρίνουμε ότι είναι εφικτή και η δικαστική διεκδίκηση των ποσών που μας παρακρατήθηκαν παράνομα για τα παρελθόντα φορολογικά έτη και σε βάθος πενταετίας, παρακολουθώντας την ήδη αρξαμένη νομική συζήτηση, όπως ως άνω συνοπτικά αναπτύχθηκε και διεκδικώντας για το διάστημα μετά το 2018, ποσό περίπου 1.200 ευρώ ετησίως και συνολικά περίπου 6.000 ευρώ για χρονικό διάστημα πέντε (5) φορολογικών ετών, για το βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών και αναλογικά για τους υπόλοιπους βαθμούς. Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα η Ένωση μπορεί να λάβει πρωτοβουλία για την ανάδειξη και την επιτυχή διεκδίκηση των αιτημάτων αυτών, τα οποία έχουν στέρεη νομική βάση και θετική προοπτική, με ενέργειες ανάλογες με αυτές που κάναμε για την εισφορά αλληλεγγύης των ετών 2021 και 2022. Η βελτίωση της υπηρεσιακής μας κατάστασης και της οικονομικής μας θέσης δεν επιτυγχάνεται χωρίς προγραμματισμό, σχέδιο και επιχειρήματα. Έχουμε ανάγκη από μία Ένωση που θα ενεργεί με πρακτικά βήματα, με διαφάνεια και πραγματιστικές στοχεύσεις, πρωταγωνίστρια των εξελίξεων με τρόπο ανάλογο της θεσμικής μας θέσης.

Περισσότερη φυλακή, φυλακή (σχεδόν) για όλους: η αρχή του τέλους του φιλελεύθερου ποινικού δικαίου;

Κώστας Κοσμάτος,

Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής ΔΠΘ

         Πριν από 35 περίπου χρόνια, η γενιά μου γοητευμένη από τη διδασκαλία του αείμνηστου Δασκάλου μας Καθηγητή Ιωάννη Μανωλεδακη, εργαζόταν με αφετηρία το αξίωμα ότι η φιλελεύθερη λειτουργία του ποινικού μας δικαίου είναι κατάκτηση του νομικού πολιτισμού, βασική συνιστώσα  του Κράτους Δικαίου και απαραίτητη λειτουργία του ποινικού δικαίου αδιαχώριστη από την αντεγκληματική λειτουργία.

         Στη διαδρομή των χρόνων δεν ήταν λίγες οι φορές που κατά καιρούς εισχωρούσαν έκτακτες διατάξεις που αποτελούσαν ρωγμές στη φιλοσοφία του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, για τις οποίες εκφραζόταν έντονη κριτική από την επιστημονική κοινότητα. Ακόμη και όταν ο ποινικός λαϊκισμός και οι «κακουργηματοποιήσεις» οδήγησαν στην απορρύθμιση της σωφρονιστικής πολιτικής, όλοι μας είχαμε την απόλυτη πεποίθηση  ότι οι αλλαγές που έρχονταν και παρέρχονταν δεν είχαν οριζόντιο χαρακτήρα και, σε κάθε περίπτωση, δεν αλλοίωναν τον ίδιο τον πυρήνα της φιλελεύθερης φυσιογνωμίας του ποινικού μας συστήματος.

         Όλοι, άλλωστε, την τελευταία δεκαπενταετία είχαμε ακουμπήσει τις ελπίδες μας για μια νέα αρχή, που θα διόρθωνε τις αρρυθμίες, στις πολυετείς εργασίες της ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για έναν νέο ΠΚ και ΚΠΔ, στο πλαίσιο της οποίας εργάστηκαν πλήθος ανθρώπων με υψηλό κύρος και ήθος.

         Όμως, η πρόσφατη ψήφιση του νόμου που τροποποιεί τον ΠΚ και τον ΚΠΔ  (Ν 5090/2024) κατάφερε στο ακέραιο αυτό που κάποτε φαινόταν αδιανόητο: ένα πισωγύρισμα, μια βαθιά αλλοίωση της ψυχής του κράτους δικαίου, μια απομάκρυνση από την ευρωπαϊκή παράδοση, έναν πρόχειρο αυτοσχεδιασμό. Βασικές του στοχεύσεις αποτελούν η άκριτη αυστηροποίηση των ποινών κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και της εξατομίκευσης της ποινής, ιδίως με τις αλλαγές στην αναστολή, ώστε να μπορεί κανείς να πει ότι η στέρηση της ελευθερίας, γίνεται από έσχατο το βασικό, πια, μέσο άσκησης της αντεγκληματικής πολιτικής. Τα προβλήματα του νέου νόμου είναι δομικά και έχουν αναπτυχθεί σχεδόν από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας.

         Ωστόσο, οι νέες προβλέψεις δεν αφορούν μόνο την επιστημονική κοινότητα αλλά κυρίαρχα την κοινωνία, η οποία θα πρέπει να αντιληφθεί ότι με την εφαρμογή τους δημιουργείται ένα μεγάλο πλήθος εν δυνάμει κρατουμένων. Ο νόμος αυτός στοχεύει κυρίαρχα (και αυτό επισημάνθηκε επίσημα) στην «μικρομεσαία» εγκληματικότητα.  Με το νέο νομοθέτημα η φυλακή για όλους μας είναι «κοντά». Όταν μια ποινή φυλάκισης άνω του ενός (1) έτους για να μην εκτιθεί πρέπει να μετατραπεί και να «πληρωθεί», και πάνω από δύο (2) έτη οδηγεί αναπόδραστα στη φυλακή, ανεξάρτητα από την ποιότητα του ποινικού παρελθόντος του καταδικασθέντος, όταν δηλ. πρακτικά η αναστολή εκτέλεσης της ποινής γίνεται η εξαίρεση κι όταν ο χρόνος εγκλεισμού αυξάνεται, οι μνήμες της «σωφρονιστικής αποικίας» του Κάφκα, αποτελούν ορατό εφιάλτη.

         Είναι αλήθεια ότι οι παραπάνω θέσεις δεν έτυχαν επικοινωνίας με τον δέοντα τρόπο και δεν διαχύθηκαν στον κοινωνικό ιστό, με αποτέλεσμα σήμερα η κοινωνία να πιστεύει (χωρίς να υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση) ότι η αυστηροποίηση και η μηδενική ανοχή στο έγκλημα οδηγούν αναπόδραστα στη μείωση της εγκληματικότητας. Σε αυτό βέβαια συντέλεσε και η προβολή του εγκληματικού φαινομένου από τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να βρουν πρόσφορο έδαφος πολιτικές ποινικού λαϊκισμού. Περαιτέρω, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής η άκρως υποτιμητική αντιμετώπιση και οργανωμένη δυσφήμηση όσων άσκησαν κριτική στη φιλοσοφία και στις διατάξεις του νόμου, οι οποίοι μετατράπηκαν από γνώστες και ειδικοί επιστήμονες του πεδίου σε (υποτιμητικά αναφερόμενους ως) «δικαιωματιστές».

         Ωστόσο, ακόμα και αν τα κοινωνικά αντανακλαστικά (κατά ποσοστό 90% …κατά τη μέτρηση του Υπουργείου Δικαιοσύνης) συνηγορούσαν υπέρ της αυστηροποίησης του ποινικού μας συστήματος, όταν θα φτάσει η ώρα να δούμε να διαβαίνουν το κατώφλι των φυλακών καθημερινοί άνθρωποι που θα παραβούν (ακόμα και από αμέλεια τους) τον ποινικό νόμο, η κοινωνία θα καταλάβει ότι ο αντίλογος που αναπτύχθηκε από το σύνολο (σχεδόν) των φορέων και επιστημόνων δεν αφορούσε κάποιες «συντεχνίες» και τη διασφάλιση των συμφερόντων τους. Αντίθετα, οι «συντεχνίες» αυτές (όπως είναι οι δικηγόροι και ειδικότερα οι «κύριοι ποινικολόγοι») μάλλον θα ευνοούνταν από αυστηροποίησεις της ποινικής νομοθεσίας, καθώς είναι εμφανές ότι αναμένεται η ραγδαία αύξηση της ύλης τους από κατηγορουμένους που θα αναζητούν δικηγόρο με το φόβο ότι μπορεί να καταδικαστούν σε ποινή φυλάκισης άνω του ενός (1) έτους με αποτέλεσμα ακόμη και να κινδυνεύσουν να εγκλειστούν στη φυλακή.

         Δυστυχώς, έχει ξημερώσει μια δύσκολη εποχή για τον ποινικό μας πολιτισμό και για το Κράτος Δικαίου. Ωστόσο, όσοι πιστεύουμε στην φιλελεύθερη λειτουργία του ποινικού  μας δικαίου, οφείλουμε να αντισταθούμε, στα ακροατήρια, στα αμφιθέατρα, στην κοινωνία!

Πρακτικά ζητήματα στο πεδίο του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης με βάση τη νομολογία του ΔΕΕ και του ΑΠ

Επιμέλεια:

Λάμπρος Σ. Τσόγκας

Αντεισαγγελέας Εφετών Λάρισας

===Η βασική επισήμανση, που διατρέχει το θεσμό του ΕΕΣ, είναι ότι αυθεντικός ερμηνευτής του Ενωσιακού Δικαίου είναι το ΔΕΕ. Αν λοιπόν δεν υπάρχει νομολογιακή από αυτό προσέγγιση ζητήματος και τούτο ανακύψει στα εθνικά Δικαστήρια, απαιτείται η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος.

===Bασική θέση του ΔΕΕ σε ό,τι αφορά την εμπλοκή κανόνων του εθνικού δικαίου των κρατών στο θεσμικό τοπίο του ΕΕΣ είναι ότι τα εθνικά δικαστήρια οφείλουν να ερμηνεύουν το εθνικό δίκαιο, κατά το μέτρο του δυνατού, με γνώμονα το γράμμα και το σκοπό της απόφασης πλαίσιο 2002/584, προκειμένου να επιτυγχάνεται το αποτέλεσμα, που επιδιώκεται με αυτήν. Η εν λόγω υποχρέωση της σύμφωνης προς το δίκαιο της Ένωσης ερμηνείας του εθνικού δικαίου είναι ακόλουθη με τη ΣΛΕΕ, καθόσον, βάσει αυτής, τα εθνικά δικαστήρια μπορούν να διασφαλίζουν, στο πλαίσιο της δικαιοδοσίας τους, την πλήρη αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης κάθε φορά που αποφαίνονται επί των διαφορών, των οποίων έχουν επιληφθεί (απόφαση της 8 Νοεμβρίου 2016, Ognyanov, C‑554/14, EU:C:2016:835, σκέψη 59).

===Σε ό,τι αφορά το Ν.3251/2004, στο εδάφιο ζ’ του άρθρου 11 προβλεπόταν ως υποχρεωτικός λόγος απαγόρευσης της εκτέλεσης του ΕΕΣ αν τούτο είχε εκδοθεί για αξιόποινη πράξη, η οποία με βάση τον ελληνικό ποινικό νόμο είχε τελεστεί εξ ολοκλήρου ή εν μέρει στο ελληνικό έδαφος. Όμως αυτή η πρόβλεψη καταργήθηκε με το άρθρο 30 Ν.4947/2022. Στην απόφαση πλαίσιο 2002/584 δεν προβλέπεται τέτοιος λόγος υποχρεωτικής μη εκτέλεσης του ΕΕΣ, παρά μόνο δυνητικής σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.7 εδ.α’.

===Ένα σύνηθες ζήτημα, που τίθεται στην πράξη για την άρνηση εκτέλεσης του ΕΕΣ, είναι η παραγραφή της πράξης ή της ποινής με βάση το ελληνικό δίκαιο, όταν έχει συλληφθεί στην Ελλάδα πρόσωπο, που πρέπει να εκδοθεί στο κράτος έκδοσης του ΕΕΣ. Ο ΑΠ για το ανωτέρω ζήτημα έχει εκδώσει την υπ’αριθ. 520/2010 απόφαση, με την οποία έγινε δεκτό ότι για τον υποχρεωτικό λόγο άρνησης εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης του άρθρου 11 περ. δ΄ Ν 3251/2004, που αφορά την παραγραφή του εγκλήματος ή της ποινής σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους,  η παραγραφή της διαλαμβανόμενης στο υπό κρίση ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης πράξης θα  κριθεί μόνο κατά τον ελληνικό ποινικό κώδικα υπό την έννοια ότι η οικεία αξιόποινη πράξη υπάγεται στη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστικών αρχών σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους. Συνεπώς όταν η αξιόποινη πράξη, που αποδίδεται στον εκζητούμενο, έχει τελεσθεί από αλλοδαπό στην αλλοδαπή και  σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπαχθεί στην δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους και ειδικότερα στα άρθρα 5-8 ΠΚ, με τα οποία ορίζονται τα τοπικά όρια ισχύος των ελληνικών ποινικών νόμων, δεν τίθεται ζήτημα εξέτασης του σχετικού λόγου άρνησης έκδοσης του εκζητούμενου.

=== Περαιτέρω είναι χρήσιμο να γίνει προσέγγιση αποφάσεων του ΔΕΕ, το οποίο απάντησε σε προδικαστικά ερωτήματα εθνικών δικαστηρίων σε ό,τι αφορά κρίσιμα – πρακτικά ζητήματα στο πεδίο της παράδοσης του εκζητούμενου με ΕΕΣ, δηλαδή στο πεδίο, κατά το οποίο έχει ήδη αποφαιστεί η εκτέλεση του ΕΕΣ και αυτό, που απομένει, είναι η μεταφορά του εκζητούμενου από το κράτος εκτέλεσης στο κράτος έκδοσης.

Η απόφαση του ΔΕΕ, που ενδιαφέρει, αφορά την υπόθεση C-804/21., ενώ η ερμηνευθείσα διάταξη ήταν αυτή του άρθρου 23 της απόφασης πλαίσιο 2002/584. Το εν λόγω άρθρο έχει ως εξής:

1. Ο καταζητούμενος παραδίδεται το ταχύτερο δυνατόν σε ημερομηνία, που συμφωνείται μεταξύ των ενδιαφερόμενων αρχών.
2. Παραδίδεται το αργότερο δέκα ημέρες αφότου εκδόθηκε η οριστική απόφαση για την εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης.
3. Εάν η παράδοση του καταζητουμένου, εντός της προθεσμίας, που προβλέπεται στην παράγραφο 2, αποδεικνύεται αδύνατη λόγω ανωτέρας βίας σε ένα από τα κράτη μέλη, η δικαστική αρχή εκτέλεσης και η δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος επικοινωνούν αμέσως μεταξύ τους και συμφωνούν νέα ημερομηνία παράδοσης. Στην περίπτωση αυτή, η παράδοση διενεργείται εντός δέκα ημερών μετά τη συμφωνηθείσα νέα ημερομηνία.
4. Η παράδοση μπορεί κατ’ εξαίρεση να αναστέλλεται προσωρινά για σοβαρούς ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον λ.χ. ευλόγως πιστεύεται ότι θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή ή την υγεία του καταζητουμένου. Η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης γίνεται μόλις παύσουν να υφίστανται οι λόγοι αυτοί. Η δικαστική αρχή εκτέλεσης ενημερώνει αμέσως σχετικά τη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος και συμφωνεί νέα ημερομηνία παράδοσης. Στην περίπτωση αυτή, η παράδοση διενεργείται εντός δέκα ημερών μετά τη συμφωνηθείσα νέα ημερομηνία. Η αναγκαία αποσαφήνιση στο σημείο αυτό είναι ότι όταν γίνεται λόγος για παράδοση του καταζητούμενου, τούτο προϋποθέτει ότι το κράτος εκτέλεσης αποφάνθηκε ήδη για την εκτέλεση του ΕΕΣ, που εκδόθηκε από το κράτος έκδοσης.

Έτσι το ΔΕΕ αποφάνθηκε:

Το άρθρο 23, παράγραφος 3, της απόφασης-πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ έχει την έννοια ότι ο όρος «ανωτέρα βία» δεν καλύπτει τα νομικά εμπόδια ως προς την παράδοση, τα οποία απορρέουν από την κίνηση νομικών διαδικασιών εκ μέρους του προσώπου, εις βάρος του οποίου εκδόθηκε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τα οποία οφείλονται στο δίκαιο του κράτους μέλους εκτέλεσης, όταν η τελική απόφαση για την παράδοση έχει ληφθεί από τη δικαστική αρχή εκτελέσεως σύμφωνα με το άρθρο 15, παράγραφος 1, της εν λόγω απόφασης-πλαίσιο. Περαιτέρω η παράγραφος 3 του άρθρου 23 έχει την έννοια ότι η απαίτηση για παρέμβαση της δικαστικής αρχής του κράτους εκτέλεσης, την οποία προβλέπει η διάταξη αυτή, δεν πληρούται όταν το κράτος μέλος εκτέλεσης αναθέτει σε αστυνομική υπηρεσία, αφενός, να εξακριβώσει κατά πόσον συντρέχει περίπτωση ανωτέρας βίας καθώς και κατά πόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις, που προβλέπονται για τη συνέχιση της κράτησης του προσώπου, εις βάρος του οποίου έχει εκδοθεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και, αφετέρου, να καθορίσει, κατά περίπτωση, νέα ημερομηνία παράδοσης, τούτο δε ακόμη και εάν το πρόσωπο αυτό δικαιούται να προσφύγει ανά πάσα στιγμή ενώπιον της δικαστικής αρχής του κράτους  εκτέλεσης, προκειμένου αυτή να αποφανθεί επί των προαναφερθέντων στοιχείων. Επιπλέον το ΔΕΕ τόνισε ότι το άρθρο 23, παράγραφος 5, της απόφασης-πλαίσιο 2002/584 έχει την έννοια ότι οι προθεσμίες, που προβλέπονται στις παραγράφους 2 έως 4 του άρθρου 23, πρέπει να θεωρηθούν λήξασες, με συνέπεια ο εκζητούμενος να πρέπει να απολυθεί, όταν δεν έχει τηρηθεί η στην πράξη η απαιτούμενη παρέμβαση της δικαστικής αρχής εκτέλεσης, που προβλέπεται στο άρθρο 23, παράγραφος 3, της εν λόγω απόφασης-πλαίσιο.

===Άλλη πτυχή, που αφορά τυχόν άρνηση εκτέλεσης του ΕΕΣ από το κράτος εκτέλεσης αφορά τις υποχρεώσεις του κράτους έκδοσης για πληροφόρηση του εκζητούμενου επί των δικαιωμάτων του με βάση το εθνικό δίκαιο του κράτους έκδοσης, όσο χρόνο όμως είναι κρατούμενος στο κράτος έκδοσης. Η απόφαση του ΔΕΕ, που ενδιαφέρει, είναι αυτή στην υπόθεση C-105/21. Σύμφωνα με αυτή:

Το άρθρο 6 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σύμφωνα με το οποίο κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια), το άρθρο 47 του εν λόγω Χάρτη (που αφορά το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου), καθώς και οι αρχές της ισοδυναμίας και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, που διαπνέουν το θεσμό του ΕΕΣ, έχουν την έννοια ότι η δικαστική αρχή έκδοσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης εκδοθέντος δυνάμει της απόφασης-πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ, δεν έχει καμία υποχρέωση να διαβιβάσει στο πρόσωπο, το οποίο αφορά το ένταλμα σύλληψης, την εθνική απόφαση σχετικά με τη σύλληψή του και τις πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες προσφυγής κατά της απόφασης αυτής όσο χρόνο το εν λόγω πρόσωπο βρίσκεται στο κράτος εκτέλεσης του επίμαχου εντάλματος και δεν έχει ακόμη παραδοθεί στις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους εκδόσής του. Τούτο απορρέει από την αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης, η οποία επιβάλλει στη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος να προβαίνει, στο μέτρο του δυνατού, σε σύμφωνη με την εν λόγω αρχή ερμηνεία του εθνικού της δικαίου και επομένως να διασφαλίσει έτσι αποτέλεσμα σύμφωνο με τον σκοπό, που επιδιώκει η απόφαση-πλαίσιο 2002/584. Κατά συνέπεια δεν υποχρεούται η εν λόγω δικαστική αρχή, δυνάμει του εθνικού δικαίου, να διαβιβάζει στο πρόσωπο, το οποίο αφορά το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, πριν από την παράδοσή του στις δικαστικές αρχές του κράτους μέλους έκδοσης, την εθνική απόφαση σχετικά με τη σύλληψή του και τις πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες προσφυγής κατά της απόφασης αυτής.

===Περαιτέρω ενδιαφέρον έχει η απόφαση του ΔΕΕ στις συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C‑562/21 και C‑563/21 και αφορά την ερμηνεία των άρθρων 1 και 8 της απόφασης πλαίσιο 2002/584. Το άρθρο 1 έχει ως εξής:

1. Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης είναι δικαστική απόφαση, η οποία εκδίδεται από κράτος μέλος προς το σκοπό της σύλληψης και της παράδοσης από άλλο κράτος μέλος προσώπου, που καταζητείται για την άσκηση ποινικής δίωξης ή για την εκτέλεση ποινής ή μέτρου στερητικών της ελευθερίας. 2. Τα κράτη μέλη εκτελούν κάθε ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης βάσει της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης και σύμφωνα με τις διατάξεις της απόφασης-πλαίσιο. 3. H απόφαση-πλαίσιο δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την τροποποίηση της υποχρέωσης σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των θεμελιωδών νομικών αρχών, όπως διατυπώνονται στο άρθρο 6 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έτσι το ΔΕΕ  αποφάσισε ότι το άρθρο 1 της εν λόγω απόφασης‑πλαίσιο, έχει την έννοια ότι η δικαστική αρχή εκτέλεσης, που καλείται να αποφασίσει για την παράδοση προσώπου σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, σε περίπτωση που έχει στη διάθεσή της στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη συστημικών ή γενικευμένων πλημμελειών όσον αφορά την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας στο κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος, ιδίως όσον αφορά τη διαδικασία διορισμού των δικαστικών λειτουργών, μπορεί να αρνηθεί την παράδοση του εν λόγω προσώπου μόνον όμως εφόσον:

–        στο πλαίσιο ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, που εκδόθηκε με σκοπό την εκτέλεση στερητικής της ελευθερίας ποινής ή στερητικού της ελευθερίας μέτρου ασφαλείας, διαπιστώσει ότι, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υπόθεσης, συντρέχουν σοβαροί και αποδεδειγμένοι λόγοι για να θεωρηθεί ότι, λαμβανομένων μεταξύ άλλων υπόψη των προσκομισθέντων από το πρόσωπο αυτό στοιχείων, που αφορούν τη σύνθεση του δικάσαντος την ποινική υπόθεση δικαστικού σχηματισμού ή οποιαδήποτε άλλη περίσταση, η οποία θεωρείται κρίσιμη για την εκτίμηση της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας του εν λόγω σχηματισμού, έχει προσβληθεί το θεμελιώδες δικαίωμα αυτού του προσώπου σε δίκαιη δίκη ενώπιον ανεξάρτητου και αμερόληπτου δικαστηρίου, που έχει προηγουμένως συσταθεί νομίμως, δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 47, δεύτερο εδάφιο, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και

–        στο πλαίσιο ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, που εκδόθηκε με σκοπό την άσκηση ποινικής δίωξης, διαπιστώσει ότι, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υπόθεσης, συντρέχουν σοβαροί και αποδεδειγμένοι λόγοι για να θεωρηθεί ότι, λαμβανομένων μεταξύ άλλων υπόψη των προσκομισθέντων από τον ενδιαφερόμενο στοιχείων όσον αφορά την προσωπική κατάστασή του, τη φύση της αξιόποινης πράξης, για την οποία διώκεται, το πραγματικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης ή οποιαδήποτε άλλη περίσταση, η οποία θεωρείται κρίσιμη για την εκτίμηση της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας του δικαστικού σχηματισμού που κατά πάσα πιθανότητα θα κληθεί να δικάσει την υπόθεσή του, το πρόσωπο αυτό διατρέχει, σε περίπτωση παράδοσης, πραγματικό κίνδυνο προσβολής του εν λόγω θεμελιώδους δικαιώματος.

===Το ΔΕΕ ακόμη ασχολήθηκε με τις απαιτήσεις της δικαστικής προστασίας όταν το ΕΕΣ εκδίδεται στο πλαίσιο ποινικής δίωξης από αρχή, που δεν είναι δικαστήριο. Ειδικότερα έλαβε τη θέση οτι αυτές οι απαιτήσεις πληρούνται, όταν οι προϋποθέσεις έκδοσης του εντάλματος αυτού και υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο εντός του κράτους μέλους έκδοσης του εντάλματος. Υπογράμμισε όμως ότι η ύπαρξη ενός τέτοιου δικαστικού ελέγχου δε συνιστά προϋπόθεση, προκειμένου η αρχή να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δικαστική αρχή έκδοσης. Περαιτέρω το ΔΕΕ τόνισε ότι σε περίπτωση που το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης έχει εκδοθεί από την εισαγγελική αρχή, όχι στο πλαίσιο ποινικής δίωξης, αλλά για την εκτέλεση στερητικής της ελευθερίας ποινής απαγγελθείσας με τελεσίδικη καταδικαστική απόφαση, οι απαιτήσεις, που απορρέουν από την αποτελεσματική δικαστική προστασία, δεν επιβάλλουν την πρόβλεψη αυτοτελούς ενδίκου μέσου κατά της απόφασης της εισαγγελικής αρχής για την έκδοση του ΕΕΣ (βλ. σχετ. το ανακοινωθέν τύπου 156/19 του ΔΕΕ με τις εκεί αναφερόμενες αποφάσεις του για τα πιο πάνω ζητήματα).

===Ακολούθως σημαντικό είναι το ζήτημα, που επιλύθηκε με την απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C‑314/18. Ειδικότερα το άρθρο 5 της απόφασης – πλαίσιο 2002/584, το οποίο φέρει τον τίτλο «Εγγυήσεις, που πρέπει να παρέχει το κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος σε ειδικές περιπτώσεις», ορίζει τα εξής:

«Η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης από τη δικαστική αρχή εκτέλεσης μπορεί να εξαρτηθεί κατά το δίκαιο του κράτους μέλους εκτέλεσης από μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:……όταν το πρόσωπο, κατά του οποίου εκδόθηκε ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης προς τον σκοπό της δίωξης, είναι υπήκοος ή κάτοικος του κράτους μέλους εκτέλεσης, η παράδοση μπορεί να εξαρτηθεί από την προϋπόθεση ότι το εν λόγω πρόσωπο, μετά από ακρόασή του, θα διαμεταχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης ώστε να εκτίσει εκεί τη στερητική της ελευθερίας ποινή ή το στερητικό της ελευθερίας μέτρο ασφαλείας που θα απαγγελθεί εναντίον του στο κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος.» Ωστόσο προκύπτει ζήτημα στην εφαρμογή του ανωτέρω άρθρου σε συνδυασμό με την απόφαση-πλαίσιο 2008/909, σκοπός της οποίας είναι η θέσπιση των κανόνων, σύμφωνα με τους οποίους ένα κράτος μέλος, προκειμένου να διευκολύνει την κοινωνική επανένταξη του καταδίκου, αναγνωρίζει καταδικαστική απόφαση και εκτελεί την ποινή άλλου κράτους σε αυτό. Στο άρθρο 3 της πιο πάνω απόφασης πλαίσιο αναφέρεται ότι τούτη  εφαρμόζεται μόνο στην αναγνώριση καταδικαστικών αποφάσεων και την εκτέλεση ποινών. Το γεγονός ότι, πέραν της ποινής, επιβάλλεται πρόστιμο ή και δήμευση, που δεν έχουν ακόμη καταβληθεί, ανακτηθεί ή εκτελεσθεί, δεν εμποδίζει τη διαβίβαση της καταδικαστικής απόφασης. Η αναγνώριση και εκτέλεση τέτοιων χρηματικών ποινών ή αποφάσεων δήμευσης σε άλλο κράτος μέλος βασίζεται στις νομοθετικές πράξεις, που ισχύουν μεταξύ των κρατών μελών και ειδικότερα στην απόφαση-πλαίσιο 2005/214 του Συμβουλίου, της 24ης Φεβρουαρίου 2005, για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης επί χρηματικών ποινών [(ΕΕ 2005, L 76, σ. 16)] και την απόφαση-πλαίσιο 2006/783/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε αποφάσεις δήμευσης [(ΕΕ 2006, L 328, σ. 59)]. Το ΔΕΕ στην πιο πάνω  υπόθεση (C‑314/18) αποφάσισε ότι το άρθρο 5 εδ. 3 της απόφασης-πλαίσιο 2002/584 ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με το άρθρο 1 παράγραφος 3,  το άρθρο 3, παράγραφοι 3 και 4, και το άρθρο 25 της απόφασης-πλαίσιο 2008/909, σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε ποινικές αποφάσεις, οι οποίες επιβάλλουν ποινές στερητικές της ελευθερίας ή μέτρα στερητικά της ελευθερίας, για τον σκοπό της εκτέλεσής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση, κατά την οποία το κράτος μέλος εκτέλεσης εξαρτά την παράδοση υπηκόου ή κατοίκου, κατά του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, προς τον σκοπό της άσκησης ποινικής δίωξης από την προϋπόθεση της διαμεταγωγής του προσώπου αυτού, κατόπιν ακροάσεώς του, στο εν λόγω κράτος μέλος προκειμένου να εκτίσει εκεί τη στερητική της ελευθερίας ποινή ή το στερητικό της ελευθερίας μέτρο ασφαλείας, που θα του επιβληθεί στο κράτος έκδοσης, το τελευταίο αυτό κράτος  υποχρεούται να προβεί στη διαμεταγωγή, μόλις καταστεί αμετάκλητη η καταδικαστική απόφαση, εκτός αν συγκεκριμένοι λόγοι απτόμενοι του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας του καταδικασθέντος ή της ορθής απονομής της δικαιοσύνης καθιστούν απαραίτητη την παρουσία του προσώπου αυτού στο εν λόγω κράτος έως την οριστική περάτωση άλλων διαδικασιών, που εντάσσονται στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας σχετικά με την αξιόποινη πράξη λόγω της οποίας εκδόθηκε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης.

===Πρακτικά ζητήματα ανακύπτουν στο κεφάλαιο της αναβολής παράδοσης του εκζητούμενου και προς τούτο αξιομνημόνευτη είναι η απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C-492/22. Εφαρμοστέα διάταξη εν προκειμένω είναι το άρθρο 24, παράγραφος 1 της απόφασης-πλαίσιο 2002/584, σύμφωνα με την οποία η δικαστική αρχή εκτέλεσης δύναται, αφού αποφασίσει την εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, να αναβάλει την παράδοση του καταζητουμένου ούτως ώστε να μπορέσει να διωχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης ή, εάν έχει ήδη καταδικασθεί, να μπορέσει να εκτίσει στο έδαφος του κράτους αυτού καταγνωσθείσα ποινή για πράξη διαφορετική από εκείνη, που αναφέρεται στο ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης. Το ΔΕΕ για την πιο πάνω διάταξη αποφάνθηκε ότι τούτη έχει την έννοια ότι η απόφαση αναβολής της παράδοσης, συνιστά απόφαση εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, η οποία, δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της απόφασης-πλαίσιο, πρέπει να λαμβάνεται  μόνο από τη δικαστική αρχή εκτέλεσης. Όταν μια τέτοια απόφαση δεν λαμβάνεται από την αρχή αυτή και παρήλθαν οι προθεσμίες του άρθρου 23, παράγραφοι 2 έως 4, της απόφασης-πλαίσιο (δηλαδή η προθεσμία των 10 ημερών από την απόφαση για την έκδοση ή η τυχόν προθεσμία αναστολής για ανθρωπιστικούς λόγους), το πρόσωπο, σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης πρέπει να απολυθεί, σύμφωνα με το άρθρο 23, παράγραφος 5, της ίδιας απόφασης-πλαισιο. Επίσης δεν αντιβαίνει στην ανωτέρω διάταξη το γεγονός ότι πρόσωπο, σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, η παράδοση του οποίου στις αρχές του κράτους μέλους έκδοσης αναβλήθηκε ούτως ώστε να μπορέσει να διωχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης, συνεχίζει να κρατείται, βάσει του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, κατά τη διάρκεια της επίμαχης ποινικής διαδικασίας.

===Στην εκτέλεση του ΕΕΣ ανακύπτει εφαρμογή του άρθρου 54 της Συνθήκης Σένγκεν. Τούτο αφορά την αδυναμία εκτέλεσης ΕΕΣ για ποινή, που έχει ήδη εκτελεστεί για τα ίδια περιστατικά. Τέσσερα είναι τα σημεία, που πρέπει να εξεταστούν στο πεδίο αυτό. Ειδικότερα:

1ον Το κατάλληλο κριτήριο για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου συνίσταται σε αυτό της ταυτότητας των πραγματικών περιστατικών, υπό την έννοια ενός συνόλου περιστατικών άρρηκτα συνδεδεμένων μεταξύ τους, ανεξάρτητα από τον νομικό χαρακτηρισμό των πραγματικών αυτών περιστατικών ή του προστατευομένου εννόμου συμφέροντος·

2ον. Τα πραγματικά περιστατικά συνιστάμενα στην κατοχή αλλοδαπών λαθραίων προϊόντων καπνού εντός συμβαλλομένου κράτους και στην εισαγωγή και κατοχή των ίδιων προϊόντων καπνού εντός άλλου συμβαλλομένου κράτους, τα οποία χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος, ο οποίος διώχθηκε εντός δύο συμβαλλομένων κρατών, είχε εξ αρχής την πρόθεση να μεταφέρει τα προϊόντα καπνού, αφότου αυτά περιήλθαν το πρώτον στην κατοχή του, προς έναν τελικό προορισμό διερχόμενος από διάφορα συμβαλλόμενα κράτη, συνιστούν συμπεριφορές, που μπορούν να εμπίπτουν στην έννοια των «ιδίων πραγματικών περιστατικών» κατά το εν λόγω άρθρο 54. Η οριστική σχετική εκτίμηση απόκειται στις αρμόδιες εθνικές αρχές.

3ον.   Κατά την έννοια του άρθρου 54 της Συμφωνίας του Σένγκεν, η ποινή, που επιβάλλει δικαστήριο συμβαλλομένου κράτους, «έχει ήδη εκτισθεί» ή «εκτίεται» σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος έχει καταδικαστεί, σύμφωνα με το δίκαιο του εν λόγω συμβαλλομένου κράτους, σε ποινή φυλακίσεως με αναστολή.

4ον.  Κατά την έννοια του άρθρου 54 της  Συμφωνίας του Σένγκεν, η ποινή, που επέβαλε δικαστήριο συμβαλλομένου κράτους, δεν πρέπει να θεωρείται ότι «έχει ήδη εκτισθεί» ή «εκτίεται», σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος έχει κρατηθεί στο αστυνομικό τμήμα ή έχει τεθεί υπό καθεστώς προσωρινής κράτησης για μικρό χρονικό διάστημα και, σύμφωνα με το δίκαιο του κράτους, που εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση, η στέρηση αυτή της ελευθερίας πρέπει να συνυπολογίζεται κατά τη μετέπειτα έκτιση της ποινής φυλακίσεως. Η σχετική απόφαση του ΔΕΕ  αφορά την υπόθεση C-288/05.

Η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων: η εξαίρεση που μπορεί να γίνει κανόνας

(Πρώτη δημοσίευση στην Εφημερίδα των Συντακτών, φύλλο της 10/1/2024, διαθέσιμο σε: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/418017_i-sterisi-tis-eleytherias-ton-anilikon-i-exairesi-poy-mporei-na-ginei)

Κώστας Κοσμάτος,

Αν. Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ

         Ήδη στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν 2101/1992) γίνεται ρητά αναφορά στην αποφυγή της υπερβολικής χρήσης στερητικών της ελευθερίας μέτρων στους ανηλίκους δράστες, έτσι ώστε αυτά να αποτελούν το έσχατο μέσο (ultima ratio) μεταχείρισής τους, μόνο σε εξαιρετικές (από άποψη σοβαρότητας της πράξης) περιπτώσεις, όπως επιτάσσει η αρχή της αναλογικότητας.

         Στο πλαίσιο αυτό ο Έλληνας ποινικός νομοθέτης ανταποκρίθηκε, καθώς προέβλεψε ότι οι ανήλικοι που «κινδυνεύουν» με εγκλεισμό σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων θα πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους και η πράξη τους να είναι κακούργημα και να εμπεριέχει στοιχεία βίας ή να στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας. Η παραπάνω επιλογή είναι απολύτως σύμφωνη με τις αρχές που διαγράφονται σε διεθνή κείμενα, όπως στους «Στοιχειώδεις Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την Απονομή Δικαιοσύνης σε ανηλίκους» (Κανόνες του Πεκίνο) και στις «Κατευθυντήριες Γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων» (Κανόνες του Ριάντ).

         Με το ΣχΝ του Υπουργείου Δικαιοσύνης οι παραπάνω προϋποθέσεις για την επιβολή του περιορισμού σε τροποποιούνται, καθώς θα αρκεί για την επιβολή του εγκλεισμού η τέλεση (οποιουδήποτε) κακουργήματος, ανεξάρτητα από το είδος του εγκλήματος (βίας) ή του ύψους της προβλεπόμενης στο νόμο ποινής. Αντίστοιχα, στο πεδίο της προδικασίας, διευρύνεται η δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης σε όλες τις περιπτώσεις τέλεσης κακουργήματος από ανήλικο.

         Η επίσημη αιτιολογία της τροποποίησης αυτής έχει δύο αντιφατικούς άξονες:

         α) Ότι «με την υφιστάμενη διάταξη έχουν εντοπιστεί να ευρίσκονται εκτός του ρυθμιστικού πεδίου της διάταξης περιπτώσεις σοβαρότατων κακουργημάτων μείζονος ποινικής και κοινωνικής απαξίας (λ.χ. διακεκριμένη διακίνηση ναρκωτικών, παράνομη προώθηση αλλοδαπών)». Ωστόσο, εάν τούτο ήθελε πράγματι ο νέος νομοθέτης, θα έθετε ως προϋπόθεση την πρόβλεψη για υψηλή απειλούμενη στο νόμο ποινή (π.χ. την κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών) και όχι την τέλεση οποιουδήποτε κακουργήματος (δηλαδή και των διακεκριμένων κλοπών).

         β) Ότι «οι οριζοντίως ευμενείς διατάξεις για τους ανήλικους επιφέρουν συχνά αντίθετα αποτελέσματα καθώς τους καθιστούν πρόσφορους σε εκμετάλλευση από εγκληματικές οργανώσεις (π.χ. για να διακινούν ναρκωτικά) επειδή ακριβώς δεν απειλούνται με στερητικές ελευθέριας ποινές λόγω της ανηλικότητας». Είναι, όμως, απορίας άξιο γιατί η προτεινόμενη «προστασία» των ανηλίκων από την εκμετάλλευσή τους από εγκληματικές οργανώσεις δεν απαντάται με αυστηροποίηση των πράξεων των εγκληματικών οργανώσεων, αλλά με αυστηροποίηση των ευάλωτων ανηλίκων.

         Είναι εμφανές ότι η θεωρητική αφετηρία της παραπάνω πρόβλεψης έχει σχέση με την παγίωση του δόγματος «νόμος και η τάξη», που αποτελεί ένα βασικό εργαλείο που χρησιμοποιείται προκειμένου να νιώσει ασφάλεια η κοινότητα, με τη δημιουργία ανελαστικών αντιλήψεων που στηρίζονται στον φόβο και νομιμοποιούν αυταρχικές κατασταλτικές μεθόδους.  Χαρακτηριστική κορύφωση της προσέγγισης αυτής αποτελεί η απόδοση «μηδενικής ανοχής» σε χαρακτηρισμένες ως παρεκκλίνουσες ομάδες και εγκληματικές συμπεριφορές: ο στόχος είναι να εξουδετερωθεί ο «εσωτερικός εχθρός» και με τον τρόπο αυτό να νιώσει ασφάλεια η κοινότητα. Συνεπώς, η αντιμετώπιση της ανήλικης εγκληματικότητας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται δραστικά με την πρώτη της εμφάνιση, καθώς σε διαφορετική περίπτωση το «μέλλον» του ανηλίκου δράστη διαγράφεται απολύτως εγκληματικό.

         Η παραπάνω επιλογή, έχει σίγουρα επικοινωνιακό προβάδισμα, ωστόσο δεν συνεκτιμά ότι η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων επιτείνει τον στιγματισμό τους, ενισχύει την ιδρυματοποίησή τους και τους οδηγεί μαθηματικά στην υποτροπή τους. Ιδίως, όταν η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων υλοποιείται υπό τις γνωστές δυσμενείς συνθήκες και με κυρίαρχα τιμωρητικό προσανατολισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Συνήγορος του Πολίτη σε Έκθεση – Αυτοψία του το 2015 στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κορίνθου, υποστηρίζει, ότι θα πρέπει να επιδιωχθεί η κατάργηση της κράτησης των ανηλίκων σε φυλακές, ενώ η διατήρησή της θα πρέπει να προβλέπεται μόνο για ελάχιστες περιπτώσεις σοβαρών αδικημάτων, όπως λ.χ. εγκλήματα κατά της ζωής και αποκλειστικά ως έσχατη λύση για αυτούς που έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους.

         Η άσκηση αντεγκληματικής πολιτικής στο πεδίο των ανηλίκων δραστών απαιτεί μεθοδολογία και αναλυτικό σχεδιασμό, ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο, αφομοίωση εμπειριών, αλλαγή στάσεων και αντιλήψεων (με αποστασιοποίηση από την καλλιέργεια του φόβου του εγκλήματος στην κοινή γνώμη, όπως καλλιεργείται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης), τόλμη αλλά και πολιτική/ιδεολογική θέση με κοινό συνεκτικό άξονα την υιοθέτηση της βασικής αρχή της διαπαιδαγώγησης που (κατά τα διεθνή πρότυπα πρέπει να) διέπει την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων.