Γ.Κτιστάκης, Παρατηρήσεις στο Σχέδιο για την ποινική δίκη

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ

Γιώργος Κτιστάκης,

Δ.Ν. Αντεισαγγελέας Α.Π. επιτ.

         «Σκοπός του παρόντος είναι η επιτάχυνση η ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης μέσω συγκεκριμένων παρεμβάσεων στον Ποινικό Κώδικα… η βελτίωση και ο εξορθολογισμός του νομικού πλαισίου…» κλπ. Αυτοί είναι οι στόχοι που θέτει το Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

         Εντούτοις διαπιστώνω ότι υπάρχουν ορισμένες απαραίτητες προϋποθέσεις που λείπουν από το σχέδιο ως αποτέλεσμα του ότι αποφεύγεται να θιγούν τα στενά και ανορθολογικά ‘’συντεχνιακά συμφέροντα’’ δικαστικών λειτουργών και δικηγόρων. Αναγνωρίζω ότι οι απόψεις αυτές είναι ακανθώδεις και δυσχερείς στην αποδοχή τους. Παρά ταύτα αυτές οι τομές θα επαναφέρουν τις αρχές του κράτους δικαίου και της απρόσκοπτης λειτουργίας της απονομής της δικαιοσύνης σε πρώτη προτεραιότητα και πέρα από τα ‘’συμφέροντα’’ που κρίνεται (και κρινόταν έτσι πάντα) ότι δεν μπορούν να θιγούν. Σαφές όμως είναι ότι η προηγούμενη θέσπισή τους θα καταστήσει δυνατό τον εξορθολογισμό της λειτουργίας απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Οι προϋποθέσεις όμως αυτές είναι εκείνες που όσοι τις ενστερνίζονται αναγνωρίζουν αντικειμενικά την αναγκαιότητά τους και την καταλυτική συνεισφορά τους στη δυνατότητά τους να εξοβελίσουν τις παρούσες αβελτηρίες και να καταστήσουν εφικτό τον εξορθολογισμό. Ταυτόχρονα διαπιστώνουν ότι ενδεχόμενη προώθησή τους θα τους έφερνε αντιμέτωπους με ένα ‘’μέτωπο’’ αντιδράσεων και θα ματαίωνε την όποια προσπάθεια (ελλιπούς και αναποτελεσματικού) εξορθολογισμού, με αποτέλεσμα να κρίνονται εκποδών και να μην περιλαμβάνονται στο σχέδιο. Αυτό όμως θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε άλλη μια χαμένη ευκαιρία, όπως τόσες και τόσες που προηγήθηκαν στην Ελλάδα. Το θέλουμε όμως αυτό; Θέλουμε να επαναλάβουμε τα ‘’μπαλώματα’’ του παρελθόντος ή αποφασίζουμε σήμερα να προχωρήσουμε σε τομές παραβλέποντας τις αντιδράσεις; Και η απορία τίθεται ωμά: Επιθυμούμε να κάνουμε άλλη μια υποχώρηση όπως στην προσπάθεια Γιαννίτση-Τσακλόγλου-Σπράου με την αναμόρφωση του ασφαλιστικού το 2001 (περιττό να θυμίσω την απόσυρσή του τότε, και όσα επακολούθησαν μετά το 2008. Άλλωστε η κατάσταση σήμερα στη Δικαιοσύνη είναι ανάλογη με την τότε στο Ασφαλιστικό).  Ιδού η απορία.

         Στα πλαίσια του παρόντος –ελλιπούς και αποσπασματικού όπως παραπάνω προεισαγωγικά εξέθεσα– κειμένου δεν θα εκφέρω γνώμη για τις διατάξεις του σχεδίου (εκτός από μία περίπτωση), διότι εκτιμώ πως, προέχει να τεθούν υπόψη της Βουλής ορισμένες ακόμα διατάξεις στο σχέδιο προς ψήφιση. Έτσι αφού λάβουν και αυτές υπόψη, εκ των ων ουκ άνευ νομίζω, να μπορέσει να προχωρήσει η νομοθέτηση. Επομένως πριν την παράθεση και προσέγγιση των νέων διατάξεων, δεν έχει κανένα νόημα η ανάλυση του συνόλου των νέων προτάσεων. Βεβαίως και αναλαμβάνω συνειδητά τον ‘’κίνδυνο’’ να είμαι δυσάρεστος προς πρώην συναδέλφους μου και του λοιπούς παράγοντες απονομής της Δικαιοσύνης.

         Όπως όλοι έχουμε ουσιαστικά συνειδητοποιήσει, ακόμα και αν δεν το ομολογούμε (κατ’ ιδίαν και μόνο στον εαυτό μας) οι βασικότερες παθογένειες κατά την απονομή της δικαιοσύνης είναι αυτές για τις οποίες το σχέδιο δεν κάνει λόγο. Έχουν σχέση με τους δικαστικούς λειτουργούς, τους δικηγόρους, τους δικαστικούς υπαλλήλους και τις υλικοτεχνικές υποδομές. Δηλαδή:

         Ι. Η μεγαλύτερη μάστιγα είναι οι αλλεπάλληλες αναβολές με αίτημα του ενός διάδικου (ή και των δύο). Συνήθως οι συνήγοροί τους έχουν κάποια άλλη δίκη. Κατανοητό. Η απάντηση όμως σ’ αυτό είναι πως βεβαίως και θα δοθεί αναβολή, αυτή όμως θα (πρέπει να θεσπιστεί ότι θα) είναι η μία και μοναδική και θα μπορεί να δοθεί για κάποια άλλη δικάσιμο αλλά με την ίδια σύνθεση (είναι άλλωστε γνωστό πως συχνά το αίτημα της αναβολής δεν εδράζεται σε παράλληλη εργασία, αλλά στο ότι μέλος, ή μέλη της σύνθεσης του Δικαστηρίου δεν είναι ‘’αρεστά’’ (χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις). Έτσι οι αναβολές θα σταματήσουν. Άλλωστε η τεχνική επίλυση του προβλήματος είναι απλή: ένας προγραμματιστής θα καταρτίσει το πρόγραμμα για τον Η.Υ. λαμβάνοντας υπόψη του πόσες φορές μηνιαίως ένας δικαστικός λειτουργός δικάζει σε ποινικά και αστικά δικαστήρια ώστε να το συνυπολογίσει. Ενδεχομένως η εμβόλιμη δικάσιμος της αρχικής σύνθεσης να είναι μόνο για μία υπόθεση. Ουδείς απασχολήθηκε διαχρονικά με τις αναβολές που ορισμένοι (και όχι σπάνια οι ίδιοι) δικαστικοί χορήγησαν περισσότερες της μιας αναβολές στην ίδια υπόθεση. Όταν δημοσιεύτηκε ότι ανώτατος δικαστής, όχι από τον Άρειο Πάγο, είχε χορηγήσει είκοσι μία (21) αναβολές στην ίδια υπόθεση, ο κόσμος θορυβήθηκε, αλλά δεν κατάφερα να βρω διάψευση από την ηγεσία του συγκεκριμένου δικαστηρίου δηλαδή: ‘’αυτό δεν συνέβη και είναι ψευδές’’ (άλλωστε η βέβηλη σκέψη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κανένας δεν ενδιαφέρεται να άρει τα προβλήματα ‘’θίγοντας τα όσια και ιερά’’: δεν πρέπει να κακοκαρδίσουμε κανέναν παράγοντα της απονομής και κυρίως όχι δικαστές και δικηγόρους)

         ΙΙ. Οι δικαστικοί γραμματείς προβάλλουν ένσταση για το χρόνο απασχόλησής τους και τον φόρτο εργασίας. Κατανοητό εν μέρει, διότι όταν τους ζητήθηκε επανειλημμένα μια δίωρη παράταση εκδίκασης (από τις 15.00 στις 19.00) αρνήθηκαν. Επομένως οι πρόχειρες λύσεις είναι η καθιέρωση ειδικής ‘’υπερωρίας για τη συγκεκριμένη παράταση του ωραρίου’’ και η αύξηση του αριθμού των δικαστικών υπαλλήλων. Παράλληλα η πλήρης μηχανογράφηση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης όλου του όγκου των αρχείων. Η ρηξικέλευθη λύση θα ήταν να ανατεθεί σε ιδιωτική επιχείρηση η γραμματειακή υποστήριξη της Δικαιοσύνης με μαγνητοφώνηση της συνεδρίασης και αυτόματη καταγραφή σε γραπτό κείμενο (που είναι η ασφαλέστερη και ταχύτερη λύση) χωρίς άλλες προσλήψεις.

         ΙΙΙ. Α. Η επιθεώρηση: Οι δικαστικοί λειτουργοί εργάζονται μεν σκληρά, ανά ημερήσιο χρόνο απασχόλησης, αλλά όχι ουσιαστικά, διότι άλλο η περάτωση των εκκρεμών δικογραφιών που χειρίζονται και των υποθέσεων που εκδικάζουν στα ακροατήρια, και άλλο η ποιότητα της εργασίας τους. Καταναλώνουν χρόνο στην έδρα των δικαστηρίων, ή στο σπίτι τους για τη σύνταξη αποφάσεων-προτάσεων κλπ. Και συντάσσουν εκτενείς προτάσεις, αποφάσεις. Κρίνονται όμως με ενιαίο τρόπο για την ποιότητα της εργασίας τους με βάση την αξιολογική κρίση του εκάστοτε επιθεωρητή (που δεν είναι η ίδια-ενιαία από όλους του επιθεωρητές: αυτοί ελέγχουν την τρέχουσα χρονιά, αλλά όχι σε συνδυασμό με τις προηγούμενες. Ανεξάρτητα). Έτσι, άλλα εκτιμούν οι επιθεωρητές τη μια χρονιά και άλλα οι συνάδελφοί τους την επόμενη, έτσι που η ποσότητα συχνά θα υπερκεράσει την ποιότητα. Θα ήθελα να ελπίσω ότι κάποια στιγμή ο Α.Π. θα αντιμετωπίσει συνολικά βασικά θέματα και να ενιαιοποήσει τη νομολογία του σε συσχέτιση με η εξέλιξη της θεωρίας και να καταστήσει ενιαίο τον τρόπο αξιολόγησης στην επιθεώρηση. Έτσι θα μπορούσε να υπάρξει ενιαία προσέγγιση όλης της επιθεώρησης και να τεθούν για όλους τα ίδια κριτήρια και (ευκταίον κατ’ εμέ) να γίνεται η αξιολόγηση αυστηρότερα έχοντας προσεγγίσει με σαφήνεια την εξέλιξη σε βάθος χρόνου. Όχι σπάνια οι δικαστικοί αγνοούν τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας και δεν μπορούν να συλλάβουν λεπτές έννοιες. Β. Η επιείκεια: οι δικαστικοί επίσης από άγνοια, φόβο ή κακώς νοούμενη νοοτροπία είναι τόσο επιεικείς που προκαλούν το γέλιο. Γ. Οι δικηγόροι προσλαμβάνονται από τον πελάτη τους και οφείλουν να κάνουν το καλύτερο γι’ αυτό, ακόμα από τη μία δικάσιμο στην επόμενη υποστηρίζουν διαμετρικά αντίθετες θέσεις. Δ. Η ταχύτητα. Τέλος θεωρώ ότι η απονομή της δικαιοσύνης απαιτεί ποιότητα, αλλά και ταχύτητα. Διαπιστώνουμε όμως ότι μπορεί η ποιότητα να είναι σχετικά επαρκής, η ταχύτητα όμως είναι σχεδόν σπάνια. Υποτίθεται ότι οι υποψήφιοι της Σχολής Δικαστών βλέπουν και έναν ψυχολόγο. Δεν διαπιστώνουμε όμως αν ο συγκεκριμένος εκτιμά και την δυναμική του υποψήφιου δικαστικού να αντεπεξέλθει στον ιδιαίτερα αυξημένο φόρτο εργασίας και στις απαιτήσεις της εργασίας. Έτσι έχουμε πλείστα όσα παραδείγματα αξιόλογων υποψηφίων με τις καλύτερες περγαμηνές σπουδών και επιτυχίας στις εξετάσεις και στη Σχολή να αντιμετωπίζουν τεράστιο πρόβλημα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της συγκεκριμένης εργασίας: καθυστερήσεις επί καθυστερήσεων, παραινέσεις από προϊσταμένους και επιθεωρητές που αγνοούνται κυρίως από αδυναμία ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της εργασίας. Άρα θα πρέπει να παρέμβει ο Α.Π. και να εφαρμόσει το νόμο. Κυρώσεις στους καθυστερούντες και άμεση απομάκρυνση από το δικαστικό σώμα, χωρίς ολιγωρία. Αν συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση δεν θα υπάρχει πλέον δικαιοσύνη ή καλύτερα θα διαιωνιστεί η σημερινή κατάσταση.

         ΙV. Η μία διάταξη του σχεδίου στην οποία θα αναφερθώ είναι αυτή που προβλέπει την εκδίκαση με ανάγνωση της μαρτυρικής κατάθεσης μήνυσης του αστυνομικού. Δηλαδή ‘’πώς θα μπορέσουμε να δικάσουμε ενώ θα έχει παραβιαστεί η υποχρέωση παρουσίας του μάρτυρα στο δικαστήριο. Πώς θα του θέσουμε ερωτήσεις, επομένως θα παραβιαστεί στοιχειώδες δικαίωμά μας’’. Ορθό λοιπόν το βήμα του σχεδίου, αλλά μετέωρο: α)θα έχει δίκαιο ο κατηγορούμενος να διαμαρτύρεται για την παραβίαση δικαιωμάτων του. β)θα έχει επίσης δίκαιο αυτός που θα διαμαρτυρηθεί για την ελλιπή αστυνόμευση. Διότι θα πρέπει να ξαναθυμηθούμε το ανάγλυφο της Ελλάδας. Έτσι σε μια νησιωτική, σε μεγάλο βαθμό, χώρα θα μετακινείται καθημερινά αριθμός αστυνομικών ή άλλων Δ.Υ. για να μεταβεί στην έδρα του δικαστηρίου και να επιστρέψει. Αν υπολογίσουμε τον αριθμό των δικαστηρίων που συνεδριάζουν καθημερινά σε όλο το Αιγαίο και εν μέρει στο Ιόνιο και συνυπολογίσουμε τον αριθμό των αστυνομικών, λιμενικών και λοιπών υπαλλήλων που δεν θα είναι στην έδρα τους θα τρομάξουμε. Η λύση όμως είναι απλή, αν και επιβάλλει επιπλέον επενδύσεις: έτσι ώστε ο μάρτυρας να εμφανιστεί σε κάποια τοπική δημόσια υπηρεσία όπου θα υπάρχει δυνατότητα βιντεοσκόπησης και ταυτόχρονης διαδικτυακής σύνδεσης με την έδρα του δικαστηρίου όπου θα εγκατασταθεί αντίστοιχος τεχνολογικός εξοπλισμός. Ο μάρτυρας θα καταθέτει από μακριά, το δικαστήριο και οι παράγοντες θα του θέτουν τις ερωτήσεις που έχουν και αυτός θα απαντήσει. Απλό: δεν θα παραβιαστούν τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, ούτε θα μειωθεί η λειτουργικότητα της υπηρεσίας στην οποία ανήκει, αρκεί να διατεθούν επιπλέον κονδύλια για την προμήθεια, τοποθέτηση και ασφαλή λειτουργία του συστήματος. Οι λύσεις είναι απλές για όλους εκτός από τον fiscus και τον προϊστάμενο υπουργό.