Θ.Νικολαΐδου, Η διεύθυνση της διαδικασίας στο ακροατήριο (Εισήγηση στην ημερίδα του antimolia.gr της 23-4-2024)

Η διεύθυνση της διαδικασίας στο ακροατήριο (άρθρ. 333 επ. ΚΠΔ) (Εισήγηση στην ημερίδα του antimolia.gr της 23-4-2024)

Επιμέλεια: Θεοκτή Ευ. Νικολαϊδου, Εφέτης

===ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ

1. Εισαγωγικές επισημάνσεις
2. Η έναρξη εκδίκασης της υπόθεσης, ο έλεγχος της κλήτευσης του απόντος κατηγορουμένου, η προσωπική εμφάνιση αυτού και η εκπροσώπηση του στο ακροατήριο, η διερεύνηση της ανάγκης διορισμού συνηγόρου.
3. Η εξέταση των μαρτύρων, η απαγόρευση επικοινωνίας μεταξύ τους και η δυνατότητα αποχώρησης τους.
4. Η ανάγνωση των εγγράφων. Έγγραφα, που προσκομίζονται για πρώτη φορά στο ακροατήριο (άρθρ. 362§3 ΚΠολΔ).
5. Απολογία κατηγορουμένου.
6. Λήξη της αποδεικτικής διαδικασίας. Οι αγορεύσεις Εισαγγελέα και συνηγόρων.
7. Η απαγγελία της απόφασης.
8. Τελικές επισημάνσεις.

1. ===Εισαγωγικές επισημάνσεις

Η διεύθυνση της διαδικασίας στο ακροατήριο συνιστά καθοριστικό παράγοντα για την ομαλή εξέλιξη της ποινικής δίκης και προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη των δικογραφιών και την τήρηση σημειώσεων με τάξη και μεθοδικότητα.

2. Η έναρξη της εκδίκασης ξεκινά με την εκφώνηση του ονόματος του κατηγορουμένου και περαιτέρω υπάρχουν δύο περιπτώσεις:

-απών κατηγορούμενος:

Ελέγχουμε την κλήτευση του (αποδεικτικό επίδοσης, απόσπασμα αναβλητικής απόφασης) ή αν έλαβε χώρα παραίτηση από κλήτευση.

Αν δεν έλαβε χώρα κλήτευση του κατηγορουμένου: η συζήτηση είναι απαράδεκτη λόγω έλλειψης κλήτευσης (ΑΕΚ)

Αν έλαβε μεν χώρα κλήτευση αλλά δεν είναι νομότυπη ή εμπρόθεσμη: η συζήτηση είναι απαράδεκτη λόγω έλλειψης νόμιμης κλήτευσης (ΑΕΝΚ).

-===παρών κατηγορούμενος:

Φυσική παρουσία κατηγορουμένου στο ακροατήριο ή συνήγορος εφοδιασμένος με ειδική πληρεξουσιότητα (έλεγχος αυτής: απαιτείται ακριβής διεύθυνση και θεώρηση του γνησίου της υπογραφής-άρθρ. 340§3 ΚΠΔ).

Αν η αξιόποινη πράξη, που αποδίδεται στον παρόντα κατηγορούμενο με το κατηγορητήριο, συνιστά πλημμέλημα, για το οποίο απειλείται ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών ετών ή ανήκει στην καθ΄ύλην αρμοδιότητα του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου (π.χ. η ανθρωποκτονία από αμέλεια, που τυποποιείται στη διάταξη του άρθρου 302 ΠΚ) προβαίνουμε υποχρεωτικά στο διορισμό συνηγόρου, στη διάθεση του οποίου θέτουμε τη δικογραφία (340§1 ΚΠΔ, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 5090/2024). Προς εξοικονόμηση πολύτιμου χρόνου θα πρέπει στην έναρξη της συνεδρίασης να διερευνούμε την ανάγκη τέτοιου διορισμού αφού έχουμε εντοπίσει τις σχετικές δικογραφίες.

3. ====Η εξέταση των μαρτύρων

  Μετά τη νομιμοποίηση -αν υπάρχει- της υποστήριξης της κατηγορίας ακολουθεί η εξέταση των παρόντων μαρτύρων, τα ονόματα των οποίων έχουμε εκφωνήσει. Στον ΚΠΔ και δη στις διατάξεις των άρθρων 342, 343 και 344 γίνεται λόγος για λήψη των αναλυτικών στοιχείων του κατηγορουμένου, θέση αυτού επί της κατηγορίας και συνοπτική απαγγελία της κατηγορίας από τον Εισαγγελέα, ωστόσο στη δικαστηριακή καθημερινότητα στα Πλημμελειοδικεία λόγω της σώρευσης πολλών υποθέσεων οι διατάξεις αυτές συνήθως δεν τηρούνται χάριν οικονομίας της δίκης.

   Αν υπάρχουν παρόντες περισσότεροι του ενός μάρτυρες για την ίδια υπόθεση, θα πρέπει να εξέλθουν του ακροατηρίου οι λοιποί μάρτυρες εκτός από αυτόν, που θα εξεταστεί αμέσως κατ΄εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 350 ΚΠΔ, που δεν εφαρμόζεται στην κατ΄έφεση δίκη -άρθρ. 502§1 ιδίου Κώδικα, ΑΠ 1227/2015 δημοσιευμένη στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου). Πάντως η παρουσία μάρτυρα κατά την εξέταση άλλου μάρτυρα στο ακροατήριο δεν δημιουργεί καμία ακυρότητα, ούτε σχετική ούτε απόλυτη (ΑΠ 320/2015 δημοσιευμένη στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου)

—  Ως προς τον τρόπο εξέτασης των μαρτύρων, έχει σημασία οι ερωτήσεις να είναι στοχευμένες, σχετικές με τις αξιόποινες πράξεις, που αποδίδονται στον κατηγορούμενο και ο τρόπος υποβολής τους να μην υποδηλώνει ή να μην δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι έχουμε ήδη μορφώσει πεποίθηση λόγω της μελέτης της δικογραφίας, που προηγήθηκε.

 Μετά την εξέταση του μάρτυρα από τον προεδρεύοντα, ο λόγος δίνεται κατά σειρά στον Εισαγγελέα, ακολούθως στα λοιπά μέλη της σύνθεσης (αν πρόκειται για Τριμελές Δικαστήριο), στο συνήγορο υποστήριξης της κατηγορίας και τέλος στο συνήγορο υπεράσπισης.

 Οι ερωτήσεις, που υποβάλλονται, πρέπει να μην είναι παραπειστικές (άρθρ. 223§5 ΚΠΔ), να μην επαναλαμβάνονται και να μην αφορούν ζητήματα, που προκύπτουν από έγγραφα όπως π.χ. η σωματική βλάβη, που υπέστη ο παθών λόγω τροχαίου ατυχήματος, ο χρόνος νοσηλείας του κλπ, τα οποία προκύπτουν από τις ιατρικές βεβαιώσεις, που περιλαμβάνονται στα αναγνωστέα έγγραφα. Επίσης προσοχή απαιτείται στον τρόπο υποβολής των ερωτήσεων καθώς πολύ συχνά παρατηρείται ότι υποβάλλεται με τέτοιο τρόπο η ερώτηση ώστε το μόνο, που απομένει ως απάντηση είναι ένα ναι ή ένα όχι.   

Επίσης κατ΄άρθρο 357§4 ΚΠΔ επιτρέπεται μόνο η ανάγνωση περικοπών της κατάθεσης του μάρτυρα προς υποβοήθηση της μνήμης του ή για να επισημανθούν αντιφάσεις του κατά τη διάρκεια της εξέτασης του και όχι εκ των προτέρων (ΑΠ 37/2022, ΑΠ 931/2012 δημοσιευμένες στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου).

===Όταν ολοκληρώνεται η εξέταση του μάρτυρα, αυτός είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στο ακροατήριο έως το τέλος της αποδεικτικής διαδικασίας, όπως προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 359 εδ. α ΚΠΔ. Η νομοθετική αυτή πρόβλεψη δεν ανάγεται σε ιδιορρυθμία του νομοθέτη ή σε διάθεση περαιτέρω ταλαιπωρίας των μαρτύρων αλλά προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα επανεξέτασης τους αν προκύψει τέτοια ανάγκη από την εξελισσόμενη αποδεικτική διαδικασία (εξέταση και άλλων μαρτύρων, ανάγνωση εγγράφων κλπ.). Ευχερώς πάντως γίνεται αντιληπτό ότι ιδιαίτερα σε δίκες, των οποίων η διάρκεια λόγω του πολυπρόσωπου χαρακτήρα τους, των δυσχερών αποδεικτικών ζητημάτων κλπ. προβλέπεται μεγάλη με αλλεπάλληλες διακοπές, η επιβολή της υποχρέωσης παραμονής στο ακροατήριο του μάρτυρα, του οποίου η εξέταση ολοκληρώθηκε, και εμφάνισης του σε κάθε μετά από διακοπή συνεδρίαση του Δικαστηρίου καθίσταται υπέρμετρα επαχθής και πρακτικά ανεφάρμοστη. Για τους λόγους αυτούς προβλέπεται η υπό προϋποθέσεις δυνατότητα αποχώρησης του μάρτυρα και ειδικότερα:

• απαιτείται άδεια του δικαστηρίου ήτοι όλων των μελών, που το συγκροτούν αν πρόκειται για πολυπρόσωπο δικαστικό όργανο και επομένως δεν είναι ζήτημα, που ανάγεται στα καθήκοντα του διευθύνοντος τη συζήτηση, όπως αυτά ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 333 επ. ΚΠΔ.
• απαιτείται η συναίνεση και όχι απλώς η ακρόαση του Εισαγγελέα και των διαδίκων (υπεράσπιση, υποστήριξη της κατηγορίας), στους οποίους πρέπει να δοθεί σχετικά ο λόγος και αυτό να καταγραφεί ρητώς στα πρακτικά.

  ===Ποιές είναι οι έννομες συνέπειες μη τήρησης της διάταξης του άρθρου 359 ΚΠΔ;

  Aπόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας και ίδρυση του από το άρθρο 510§1 στοιχ. Α` ΚΠΔ αναιρετικού λόγου αν ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορός του αντέλεξαν στην αποχώρηση προβάλλοντας ότι είναι σημαντική για την εξακρίβωση της αλήθειας η συμπληρωματική εξέταση του μάρτυρα με την υποβολή ερωτήσεων.

Η ίδια απόλυτη ακυρότητα επέρχεται, αν ο μάρτυρας αποχωρήσει από το ακροατήριο πριν από την ολοκλήρωση της κατάθεσής του, χωρίς την άδεια του δικαστηρίου και τη συναίνεση και του κατηγορουμένου, διότι έτσι αποστερείται ο τελευταίος του από τα άρθρα 357§3 και 223§3 ΚΠΔ απορρέοντος δικαιώματός του να κάνει απευθείας ερωτήσεις στον μάρτυρα (ΑΠ 2171/2018, ΑΠ 1728/2016, ΑΠ 920/2013 δημοσιευμένες στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου). 

4. ===ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Μετά την εξέταση των μαρτύρων ακολουθεί η ανάγνωση των εγγράφων, που περιλαμβάνονται στο κατηγορητήριο, και όσων προσκομίζονται από την υποστήριξη της κατηγορίας και την υπεράσπιση ‘’ως προς τα ουσιώδη και σημαντικά σημεία τους’’ (άρθρ. 362§1 εδ. β ΚΠΔ) π.χ. διαβάζεται το συμπέρασμα μίας πραγματογνωμοσύνης ή το πόρισμα μίας ιατροδικαστικής έκθεσης ως προς την αιτία θανάτου.

Έγγραφα συντεταγμένα σε ξένη γλώσσα χωρίς μετάφραση στην ελληνική γλώσσα δεν μπορούν να διαβαστούν στο ακροατήριο (ΑΠ 604/2016 δημοσιευμένη στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου).

 Όταν γίνεται λόγος για έγγραφα νοούνται ως αποδεικτικά μέσα και δεν περιλαμβάνονται νομολογία, φωτοτυπίες από συγγράματα ή μελέτες, που προσκομίζονται από τους συνηγόρους προς υποστήριξη των νομικών τους επιχειρημάτων ή ισχυρισμών (ΑΠ 969/2006).

 Από τη διάταξη του άρθρου 362 ΚΠΔ σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 170, 171 και 177 ιδίου Κώδικα προκύπτει ότι το Ποινικό Δικαστήριο αναζητώντας την ουσιαστική αλήθεια για τη διαμόρφωση της κρίσης του για την ενοχή ή μη του κατηγορουμένου, προβαίνει στην ανάγνωση οποιουδήποτε χρησίμου εγγράφου, εφόσον δεν αμφιβάλλει για τη γνησιότητα του, έστω και αν το έγγραφο προέρχεται από άλλη ποινική ή πολιτική δίκη, στην οποία δεν έχει εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση ή πρόκειται για απόφαση, που δεν είναι αμετάκλητη καθώς η τήρηση της διάταξης του άρθρου 362 ΚΠΔ δεν τάσσεται με ποινή ακυρότητας της σχετικής ποινικής διαδικασίας. Κατά συνέπεια δεν επιφέρει ακυρότητα η ανάγνωση και λήψη υπόψη εγγράφων, τα οποία προσκομίζονται από τους διαδίκους χωρίς αμφισβήτηση της γνησιότητας τους καθώς και η ανάγνωση -χωρίς μάλιστα την εναντίωση του κατηγορουμένου- εγγράφων άλλης δίκης ή και απόφασης, που εκδόθηκε επί άλλης δίκης και δεν έχει καταστεί αμετάκλητη. Τούτο διότι δεν θίγονται τα δικαιώματα υπεράσπισης και ακρόασης του κατηγορουμένου και δεν παραβιάζεται το από το άρθρο 171§1δ ΚΠΔ δικαίωμα υπεράσπισης αφού ο τελευταίος έχει πάντα τη δυνατότητα κατ΄άρθρο 358 ιδίου Κώδικα να εκθέσει τις απόψεις του, να κάνει παρατηρήσεις και να προβαίνει σε δηλώσεις και εξηγήσεις σχετικά με τα αποδεικτικά μέσα, που εξετάστηκαν (ΑΠ 1408/2022, ΑΠ 1179/2022, ΑΠ 101/2022, ΑΠ 128/2020, ΑΠ 710/2016).

===Σχετικά με την ανάγνωση εγγράφων, που προσκομίζονται στο ακροατήριο για πρώτη φορά, στη διάταξη του άρθρου 362§3 νέου ΚΠΔ ορίζεται ότι αν ζητείται η ανάγνωση εγγράφου, το οποίο προσκομίζεται για πρώτη φορά στο ακροατήριο και ασκεί ουσιώδη επιρροή στην έκβαση της δίκης, ο διάδικος, που δεν το προσκόμισε, δικαιούται, εφόσον δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθεί σχετικά με το περιεχόμενό του κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, να ζητήσει προς τούτο διακοπή της δίκης μέχρι δέκα πέντε το πολύ ημέρες. Η εφαρμογή της διάταξης αυτής προϋποθέτει:

α) ότι προσκομίζεται έγγραφο για πρώτη φορά στο ακροατήριο. Επομένως αν το ίδιο έγγραφο είχε προσκομιστεί σε προγενέστερο δικονομικό στάδιο, δεν μπορεί να γίνει λόγος για εφαρμογή της. Αυτό βέβαια μπορεί να ακούγεται αυτονόητο αν πρόκειται για μία δικογραφία λίγων μόνο σελίδων, πολλές φορές ωστόσο σε ογκωδέστατες δικογραφίες με πολύ μεγάλο αριθμό εγγράφων, δεν είναι πάντοτε ευχερές να διαγνωστεί αν κάποιο έγγραφο προσκομίζεται για πρώτη φορά.

β) ότι το έγγραφο αυτό ασκεί ουσιώδη επιρροή στην έκβαση της δίκης. Η κρίση αυτή του Δικαστηρίου περί ουσιώδους επιρροής στη δίκη αναγκαίως συνέχεται με τις αποδιδόμενες στον κατηγορούμενο πράξεις και τους προβληθέντες ισχυρισμούς.     

γ) αντικειμενική αδυναμία του διαδίκου, που δεν προσκόμισε το έγγραφο, να τοποθετηθεί σχετικά με το περιεχόμενο του κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.

====ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ

-Η εκπροσώπηση από συνήγορο δεν περιλαμβάνει την κατ΄άρθρο 365 ΚΠΔ απολογία του κατηγορουμένου καθώς πρόκειται για αυστηρά προσωποπαγές δικαίωμα (ΑΠ 520/2023, ΑΠ 266/2014, ΑΠ 253/2013 δημοσιευμένες στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου). Επομένως αίτημα συνηγόρου υπεράσπισης εφοδιασμένου με ειδική πληρεξουσιότητα να λάβει το λόγο ‘’εν είδει απολογίας’’ είναι απορριπτέο.

-Ο κατηγορούμενος επιτρέπεται να συνεννοείται με το συνήγορο του όχι όμως για να απαντήσει σε ερώτηση. (άρθρ. 364 ΚΠΔ).

 -Επιτρέπεται η ανάγνωση της απολογίας του κατηγορουμένου κατά την προδικασία προς εντοπισμό αντιφάσεων όχι όμως προς υποβοήθηση της μνήμης του σε αντίθεση με τα ισχύοντα για τους μάρτυρες (άρθρ. 365§2 ΚΠΔ, ΑΠ 1167/2023, ΑΠ 681/2023, ΑΠ 1165/2022 δημοσιευμένες στην επίσημη ιστοσελίδα του Αρείου Πάγου), και όχι σε περίπτωση άρνησης του να απαντήσει (ΑΠ 1167/2023, ΑΠ 1665/2022 όπ.π.π).

-Ερωτήσεις στον κατηγορούμενο υποβάλλονται από το διευθύνοντα τη συζήτηση, τον Εισαγγελέα και τους δικαστές αν πρόκειται για πολυπρόσωπο Δικαστήριο, και από τους λοιπούς διαδίκους και τους συνηγόρους τους μόνο με τη μεσολάβηση του διευθύνοντος (‘’δι΄υμών’’).

===ΛΗΞΗ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

Μετά την εξέταση των μαρτύρων, την ανάγνωση των εγγράφων και την απολογία του κατηγορουμένου, επέρχεται η λήξη της αποδεικτικής διαδικασίας και δίνεται ο λόγος στον Εισαγγελέα να προτείνει επί της ενοχής ή μη. Αυτό είναι ένα πολύ κρίσιμο δικονομικό στάδιο δοθέντος ότι από τη στιγμή που λήγει η αποδεικτική διαδικασία, δεν επιτρέπεται η προσκομιδή κάποιου αποδεικτικού μέσου π.χ. εγγράφου προς ανάγνωση. Δεν συντρέχει βέβαια τέτοια περίπτωση αν προσκομίζεται απλώς νομολογία ή κάποια μελέτη ή απόσπασμα από σύγγραμα προς ενίσχυση των νομικών θέσεων της υπεράσπισης ή της υποστήριξης της κατηγορίας.

Ακολουθούν οι αγορεύσεις των συνηγόρων υποστήριξης της κατηγορίας και υπεράσπισης, η διάσκεψη των μελών του Δικαστηρίου αν πρόκειται για πολυπρόσωπο Δικαστήριο, και η απαγγελία της απόφασης.

===Αν η απόφαση είναι καταδικαστική πρέπει να ακολουθήσει η πρόταση του Εισαγγελέα επί της ποινής εκτός αν υποβληθεί αίτημα αναγνώρισης ελαφρυντικής περίστασης, οπότε πρέπει να αποφανθούμε επ΄αυτού διότι ανάλογα με την απόρριψη ή την αποδοχή του σχετικού αιτήματος διαμορφώνεται το πλαίσιο της απειλούμενης ποινής. Αφού ο Εισαγγελέας προτείνει επί της ποινής και ακουστεί η υπεράσπιση επί του ιδίου θέματος, επιβάλλεται η ποινή και εξετάζεται αν συντρέχει περίπτωση αναστολής, μετατροπής κλπ., αν η έφεση πρέπει να έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, ακολούθως δε πρέπει να αποφασίσει το Δικαστήριο για την τύχη τυχόν κατασχεθέντων, για την αφαίρεση χρόνου κράτησης κλπ.

===Ως προς την επιβολή εξόδων πρέπει να επισημανθεί ότι πλέον μετά την τροποποίηση του άρθρου 577 ΚΠΔ με το ν. 5090/2024 (έναρξη ισχύος 1-5-2024) το ποσό των εξόδων επί αποφάσεων Μονομελούς Πλημμελειοδικείου από 200 έως 400 ευρώ και επί αποφάσεων Τριμελούς Πλημμελειοδιεκίου από 600 έως 1.500 ευρώ. Τα κριτήρια καθορίζονται στην §3 του ίδιου άρθρου: λαμβάνεται υπόψη αν η διαδικασία συμπεριλαμβανομένης της προδικασίας υπήρξε δαπανηρή για το Δημόσιο ιδίως λόγω της μακροχρόνιας διάρκειας διεξαγωγής της δίκης ή της κύριας ανάκρισης, της διενέργειας πραγματογνωμοσύνης και των κλήσεων σημαντικού αριθμού μαρτύρων (π.χ. σε δίκη επί πλαστογραφίας, για την οποία διενεργήθηκε γραφολογική πραγματογνωμοσύνη, πρέπει να ληφθεί υπόψη η δαπάνη για την αμοιβή του πραγματογνώμονα ή σε δίκη επί κλοπών κατ΄εξαλκολούθηση, πρέπει να ληφθεί υπόψη η δαπάνη για την κλήση μεγάλου αριθμού παθόντων).

====ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ  (άρθρ. 335§2 ΚΠΔ).

-ασκείται κατά διατάξεων του διευθύνοντος, που αφορούν:

α) την καταχώρηση ή μη δήλωσης στα πρακτικά (άρθρ. 141§2 ΚΠΔ)

β) τη διεύθυνση της διαδικασίας (π.χ. ερωτήσεις εκτός θέματος)

γ) την ανάκληση στην τάξη λόγω απρέπειας ή προσωπικής επίθεσης, την αφαίρεση του λόγου (άρθρ. 334 ΚΠΔ)

δ) την επανόρθωση παραλείψεων (άρθρ. 335§1 ΚΠΔ)

ε) τη σύλληψη υπόπτου ψευδορκίας (άρθρ. 337§2 ΚΠΔ)

στ) την αποχώρηση των μαρτύρων (άρθρ. 359 ΚΠΔ).

Η απαρίθμηση είναι περιοριστική, η προσφυγή πρέπει να ασκηθεί αμέσως (ΑΠ 465/2019 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 137/2000 ΠραξΛογΠΔ 2000 272) και το Δικαστήριο οφείλει να αποφανθεί διότι διαφορετικά συντρέχει έλλειψη ακρόασης. Η δε επί της προσφυγής απόφαση είναι αμέσως εκτελεστή.

   ===Συνοψίζοντας πρέπει να γίνουν δύο επισημάνσεις: α) ότι ο τρόπος διεύθυνσης της διαδικασίας αντικατοπτρίζει ακριβώς την προετοιμασία, που έχουμε κάνει για το ακροατήριο. Αν η προετοιμασία αυτή είναι οργανωμένη, όμοιος είναι και ο τρόπος διεύθυνσης της διαδικασίας. Αντιθέτως αν έχουμε μία θολή και εντελώς πρόχειρη εικόνα για τις δικογραφίες, που πρόκειται να εκδικαστούν, αυτό καθίσταται πρόδηλο από την όλη εξέλιξη της διαδικασίας στο ακροατήριο. β) είναι εξόχως σημαντικό για τον προεδρεύοντα, ο οποίος πάντα πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση, να μην παρασυρθεί από ενδεχόμενη ένταση, που προκαλείται στο ακροατήριο.