Πρακτικά ζητήματα στο πεδίο του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης με βάση τη νομολογία του ΔΕΕ και του ΑΠ

Επιμέλεια:

Λάμπρος Σ. Τσόγκας

Αντεισαγγελέας Εφετών Λάρισας

===Η βασική επισήμανση, που διατρέχει το θεσμό του ΕΕΣ, είναι ότι αυθεντικός ερμηνευτής του Ενωσιακού Δικαίου είναι το ΔΕΕ. Αν λοιπόν δεν υπάρχει νομολογιακή από αυτό προσέγγιση ζητήματος και τούτο ανακύψει στα εθνικά Δικαστήρια, απαιτείται η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος.

===Bασική θέση του ΔΕΕ σε ό,τι αφορά την εμπλοκή κανόνων του εθνικού δικαίου των κρατών στο θεσμικό τοπίο του ΕΕΣ είναι ότι τα εθνικά δικαστήρια οφείλουν να ερμηνεύουν το εθνικό δίκαιο, κατά το μέτρο του δυνατού, με γνώμονα το γράμμα και το σκοπό της απόφασης πλαίσιο 2002/584, προκειμένου να επιτυγχάνεται το αποτέλεσμα, που επιδιώκεται με αυτήν. Η εν λόγω υποχρέωση της σύμφωνης προς το δίκαιο της Ένωσης ερμηνείας του εθνικού δικαίου είναι ακόλουθη με τη ΣΛΕΕ, καθόσον, βάσει αυτής, τα εθνικά δικαστήρια μπορούν να διασφαλίζουν, στο πλαίσιο της δικαιοδοσίας τους, την πλήρη αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης κάθε φορά που αποφαίνονται επί των διαφορών, των οποίων έχουν επιληφθεί (απόφαση της 8 Νοεμβρίου 2016, Ognyanov, C‑554/14, EU:C:2016:835, σκέψη 59).

===Σε ό,τι αφορά το Ν.3251/2004, στο εδάφιο ζ’ του άρθρου 11 προβλεπόταν ως υποχρεωτικός λόγος απαγόρευσης της εκτέλεσης του ΕΕΣ αν τούτο είχε εκδοθεί για αξιόποινη πράξη, η οποία με βάση τον ελληνικό ποινικό νόμο είχε τελεστεί εξ ολοκλήρου ή εν μέρει στο ελληνικό έδαφος. Όμως αυτή η πρόβλεψη καταργήθηκε με το άρθρο 30 Ν.4947/2022. Στην απόφαση πλαίσιο 2002/584 δεν προβλέπεται τέτοιος λόγος υποχρεωτικής μη εκτέλεσης του ΕΕΣ, παρά μόνο δυνητικής σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.7 εδ.α’.

===Ένα σύνηθες ζήτημα, που τίθεται στην πράξη για την άρνηση εκτέλεσης του ΕΕΣ, είναι η παραγραφή της πράξης ή της ποινής με βάση το ελληνικό δίκαιο, όταν έχει συλληφθεί στην Ελλάδα πρόσωπο, που πρέπει να εκδοθεί στο κράτος έκδοσης του ΕΕΣ. Ο ΑΠ για το ανωτέρω ζήτημα έχει εκδώσει την υπ’αριθ. 520/2010 απόφαση, με την οποία έγινε δεκτό ότι για τον υποχρεωτικό λόγο άρνησης εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης του άρθρου 11 περ. δ΄ Ν 3251/2004, που αφορά την παραγραφή του εγκλήματος ή της ποινής σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους,  η παραγραφή της διαλαμβανόμενης στο υπό κρίση ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης πράξης θα  κριθεί μόνο κατά τον ελληνικό ποινικό κώδικα υπό την έννοια ότι η οικεία αξιόποινη πράξη υπάγεται στη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστικών αρχών σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους. Συνεπώς όταν η αξιόποινη πράξη, που αποδίδεται στον εκζητούμενο, έχει τελεσθεί από αλλοδαπό στην αλλοδαπή και  σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπαχθεί στην δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, σύμφωνα με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους και ειδικότερα στα άρθρα 5-8 ΠΚ, με τα οποία ορίζονται τα τοπικά όρια ισχύος των ελληνικών ποινικών νόμων, δεν τίθεται ζήτημα εξέτασης του σχετικού λόγου άρνησης έκδοσης του εκζητούμενου.

=== Περαιτέρω είναι χρήσιμο να γίνει προσέγγιση αποφάσεων του ΔΕΕ, το οποίο απάντησε σε προδικαστικά ερωτήματα εθνικών δικαστηρίων σε ό,τι αφορά κρίσιμα – πρακτικά ζητήματα στο πεδίο της παράδοσης του εκζητούμενου με ΕΕΣ, δηλαδή στο πεδίο, κατά το οποίο έχει ήδη αποφαιστεί η εκτέλεση του ΕΕΣ και αυτό, που απομένει, είναι η μεταφορά του εκζητούμενου από το κράτος εκτέλεσης στο κράτος έκδοσης.

Η απόφαση του ΔΕΕ, που ενδιαφέρει, αφορά την υπόθεση C-804/21., ενώ η ερμηνευθείσα διάταξη ήταν αυτή του άρθρου 23 της απόφασης πλαίσιο 2002/584. Το εν λόγω άρθρο έχει ως εξής:

1. Ο καταζητούμενος παραδίδεται το ταχύτερο δυνατόν σε ημερομηνία, που συμφωνείται μεταξύ των ενδιαφερόμενων αρχών.
2. Παραδίδεται το αργότερο δέκα ημέρες αφότου εκδόθηκε η οριστική απόφαση για την εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης.
3. Εάν η παράδοση του καταζητουμένου, εντός της προθεσμίας, που προβλέπεται στην παράγραφο 2, αποδεικνύεται αδύνατη λόγω ανωτέρας βίας σε ένα από τα κράτη μέλη, η δικαστική αρχή εκτέλεσης και η δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος επικοινωνούν αμέσως μεταξύ τους και συμφωνούν νέα ημερομηνία παράδοσης. Στην περίπτωση αυτή, η παράδοση διενεργείται εντός δέκα ημερών μετά τη συμφωνηθείσα νέα ημερομηνία.
4. Η παράδοση μπορεί κατ’ εξαίρεση να αναστέλλεται προσωρινά για σοβαρούς ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον λ.χ. ευλόγως πιστεύεται ότι θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή ή την υγεία του καταζητουμένου. Η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης γίνεται μόλις παύσουν να υφίστανται οι λόγοι αυτοί. Η δικαστική αρχή εκτέλεσης ενημερώνει αμέσως σχετικά τη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος και συμφωνεί νέα ημερομηνία παράδοσης. Στην περίπτωση αυτή, η παράδοση διενεργείται εντός δέκα ημερών μετά τη συμφωνηθείσα νέα ημερομηνία. Η αναγκαία αποσαφήνιση στο σημείο αυτό είναι ότι όταν γίνεται λόγος για παράδοση του καταζητούμενου, τούτο προϋποθέτει ότι το κράτος εκτέλεσης αποφάνθηκε ήδη για την εκτέλεση του ΕΕΣ, που εκδόθηκε από το κράτος έκδοσης.

Έτσι το ΔΕΕ αποφάνθηκε:

Το άρθρο 23, παράγραφος 3, της απόφασης-πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ έχει την έννοια ότι ο όρος «ανωτέρα βία» δεν καλύπτει τα νομικά εμπόδια ως προς την παράδοση, τα οποία απορρέουν από την κίνηση νομικών διαδικασιών εκ μέρους του προσώπου, εις βάρος του οποίου εκδόθηκε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τα οποία οφείλονται στο δίκαιο του κράτους μέλους εκτέλεσης, όταν η τελική απόφαση για την παράδοση έχει ληφθεί από τη δικαστική αρχή εκτελέσεως σύμφωνα με το άρθρο 15, παράγραφος 1, της εν λόγω απόφασης-πλαίσιο. Περαιτέρω η παράγραφος 3 του άρθρου 23 έχει την έννοια ότι η απαίτηση για παρέμβαση της δικαστικής αρχής του κράτους εκτέλεσης, την οποία προβλέπει η διάταξη αυτή, δεν πληρούται όταν το κράτος μέλος εκτέλεσης αναθέτει σε αστυνομική υπηρεσία, αφενός, να εξακριβώσει κατά πόσον συντρέχει περίπτωση ανωτέρας βίας καθώς και κατά πόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις, που προβλέπονται για τη συνέχιση της κράτησης του προσώπου, εις βάρος του οποίου έχει εκδοθεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και, αφετέρου, να καθορίσει, κατά περίπτωση, νέα ημερομηνία παράδοσης, τούτο δε ακόμη και εάν το πρόσωπο αυτό δικαιούται να προσφύγει ανά πάσα στιγμή ενώπιον της δικαστικής αρχής του κράτους  εκτέλεσης, προκειμένου αυτή να αποφανθεί επί των προαναφερθέντων στοιχείων. Επιπλέον το ΔΕΕ τόνισε ότι το άρθρο 23, παράγραφος 5, της απόφασης-πλαίσιο 2002/584 έχει την έννοια ότι οι προθεσμίες, που προβλέπονται στις παραγράφους 2 έως 4 του άρθρου 23, πρέπει να θεωρηθούν λήξασες, με συνέπεια ο εκζητούμενος να πρέπει να απολυθεί, όταν δεν έχει τηρηθεί η στην πράξη η απαιτούμενη παρέμβαση της δικαστικής αρχής εκτέλεσης, που προβλέπεται στο άρθρο 23, παράγραφος 3, της εν λόγω απόφασης-πλαίσιο.

===Άλλη πτυχή, που αφορά τυχόν άρνηση εκτέλεσης του ΕΕΣ από το κράτος εκτέλεσης αφορά τις υποχρεώσεις του κράτους έκδοσης για πληροφόρηση του εκζητούμενου επί των δικαιωμάτων του με βάση το εθνικό δίκαιο του κράτους έκδοσης, όσο χρόνο όμως είναι κρατούμενος στο κράτος έκδοσης. Η απόφαση του ΔΕΕ, που ενδιαφέρει, είναι αυτή στην υπόθεση C-105/21. Σύμφωνα με αυτή:

Το άρθρο 6 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σύμφωνα με το οποίο κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια), το άρθρο 47 του εν λόγω Χάρτη (που αφορά το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου), καθώς και οι αρχές της ισοδυναμίας και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, που διαπνέουν το θεσμό του ΕΕΣ, έχουν την έννοια ότι η δικαστική αρχή έκδοσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης εκδοθέντος δυνάμει της απόφασης-πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ, δεν έχει καμία υποχρέωση να διαβιβάσει στο πρόσωπο, το οποίο αφορά το ένταλμα σύλληψης, την εθνική απόφαση σχετικά με τη σύλληψή του και τις πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες προσφυγής κατά της απόφασης αυτής όσο χρόνο το εν λόγω πρόσωπο βρίσκεται στο κράτος εκτέλεσης του επίμαχου εντάλματος και δεν έχει ακόμη παραδοθεί στις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους εκδόσής του. Τούτο απορρέει από την αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης, η οποία επιβάλλει στη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος να προβαίνει, στο μέτρο του δυνατού, σε σύμφωνη με την εν λόγω αρχή ερμηνεία του εθνικού της δικαίου και επομένως να διασφαλίσει έτσι αποτέλεσμα σύμφωνο με τον σκοπό, που επιδιώκει η απόφαση-πλαίσιο 2002/584. Κατά συνέπεια δεν υποχρεούται η εν λόγω δικαστική αρχή, δυνάμει του εθνικού δικαίου, να διαβιβάζει στο πρόσωπο, το οποίο αφορά το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, πριν από την παράδοσή του στις δικαστικές αρχές του κράτους μέλους έκδοσης, την εθνική απόφαση σχετικά με τη σύλληψή του και τις πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες προσφυγής κατά της απόφασης αυτής.

===Περαιτέρω ενδιαφέρον έχει η απόφαση του ΔΕΕ στις συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C‑562/21 και C‑563/21 και αφορά την ερμηνεία των άρθρων 1 και 8 της απόφασης πλαίσιο 2002/584. Το άρθρο 1 έχει ως εξής:

1. Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης είναι δικαστική απόφαση, η οποία εκδίδεται από κράτος μέλος προς το σκοπό της σύλληψης και της παράδοσης από άλλο κράτος μέλος προσώπου, που καταζητείται για την άσκηση ποινικής δίωξης ή για την εκτέλεση ποινής ή μέτρου στερητικών της ελευθερίας. 2. Τα κράτη μέλη εκτελούν κάθε ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης βάσει της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης και σύμφωνα με τις διατάξεις της απόφασης-πλαίσιο. 3. H απόφαση-πλαίσιο δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την τροποποίηση της υποχρέωσης σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των θεμελιωδών νομικών αρχών, όπως διατυπώνονται στο άρθρο 6 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έτσι το ΔΕΕ  αποφάσισε ότι το άρθρο 1 της εν λόγω απόφασης‑πλαίσιο, έχει την έννοια ότι η δικαστική αρχή εκτέλεσης, που καλείται να αποφασίσει για την παράδοση προσώπου σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, σε περίπτωση που έχει στη διάθεσή της στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη συστημικών ή γενικευμένων πλημμελειών όσον αφορά την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας στο κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος, ιδίως όσον αφορά τη διαδικασία διορισμού των δικαστικών λειτουργών, μπορεί να αρνηθεί την παράδοση του εν λόγω προσώπου μόνον όμως εφόσον:

–        στο πλαίσιο ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, που εκδόθηκε με σκοπό την εκτέλεση στερητικής της ελευθερίας ποινής ή στερητικού της ελευθερίας μέτρου ασφαλείας, διαπιστώσει ότι, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υπόθεσης, συντρέχουν σοβαροί και αποδεδειγμένοι λόγοι για να θεωρηθεί ότι, λαμβανομένων μεταξύ άλλων υπόψη των προσκομισθέντων από το πρόσωπο αυτό στοιχείων, που αφορούν τη σύνθεση του δικάσαντος την ποινική υπόθεση δικαστικού σχηματισμού ή οποιαδήποτε άλλη περίσταση, η οποία θεωρείται κρίσιμη για την εκτίμηση της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας του εν λόγω σχηματισμού, έχει προσβληθεί το θεμελιώδες δικαίωμα αυτού του προσώπου σε δίκαιη δίκη ενώπιον ανεξάρτητου και αμερόληπτου δικαστηρίου, που έχει προηγουμένως συσταθεί νομίμως, δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 47, δεύτερο εδάφιο, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και

–        στο πλαίσιο ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, που εκδόθηκε με σκοπό την άσκηση ποινικής δίωξης, διαπιστώσει ότι, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υπόθεσης, συντρέχουν σοβαροί και αποδεδειγμένοι λόγοι για να θεωρηθεί ότι, λαμβανομένων μεταξύ άλλων υπόψη των προσκομισθέντων από τον ενδιαφερόμενο στοιχείων όσον αφορά την προσωπική κατάστασή του, τη φύση της αξιόποινης πράξης, για την οποία διώκεται, το πραγματικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης ή οποιαδήποτε άλλη περίσταση, η οποία θεωρείται κρίσιμη για την εκτίμηση της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας του δικαστικού σχηματισμού που κατά πάσα πιθανότητα θα κληθεί να δικάσει την υπόθεσή του, το πρόσωπο αυτό διατρέχει, σε περίπτωση παράδοσης, πραγματικό κίνδυνο προσβολής του εν λόγω θεμελιώδους δικαιώματος.

===Το ΔΕΕ ακόμη ασχολήθηκε με τις απαιτήσεις της δικαστικής προστασίας όταν το ΕΕΣ εκδίδεται στο πλαίσιο ποινικής δίωξης από αρχή, που δεν είναι δικαστήριο. Ειδικότερα έλαβε τη θέση οτι αυτές οι απαιτήσεις πληρούνται, όταν οι προϋποθέσεις έκδοσης του εντάλματος αυτού και υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο εντός του κράτους μέλους έκδοσης του εντάλματος. Υπογράμμισε όμως ότι η ύπαρξη ενός τέτοιου δικαστικού ελέγχου δε συνιστά προϋπόθεση, προκειμένου η αρχή να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δικαστική αρχή έκδοσης. Περαιτέρω το ΔΕΕ τόνισε ότι σε περίπτωση που το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης έχει εκδοθεί από την εισαγγελική αρχή, όχι στο πλαίσιο ποινικής δίωξης, αλλά για την εκτέλεση στερητικής της ελευθερίας ποινής απαγγελθείσας με τελεσίδικη καταδικαστική απόφαση, οι απαιτήσεις, που απορρέουν από την αποτελεσματική δικαστική προστασία, δεν επιβάλλουν την πρόβλεψη αυτοτελούς ενδίκου μέσου κατά της απόφασης της εισαγγελικής αρχής για την έκδοση του ΕΕΣ (βλ. σχετ. το ανακοινωθέν τύπου 156/19 του ΔΕΕ με τις εκεί αναφερόμενες αποφάσεις του για τα πιο πάνω ζητήματα).

===Ακολούθως σημαντικό είναι το ζήτημα, που επιλύθηκε με την απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C‑314/18. Ειδικότερα το άρθρο 5 της απόφασης – πλαίσιο 2002/584, το οποίο φέρει τον τίτλο «Εγγυήσεις, που πρέπει να παρέχει το κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος σε ειδικές περιπτώσεις», ορίζει τα εξής:

«Η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης από τη δικαστική αρχή εκτέλεσης μπορεί να εξαρτηθεί κατά το δίκαιο του κράτους μέλους εκτέλεσης από μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:……όταν το πρόσωπο, κατά του οποίου εκδόθηκε ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης προς τον σκοπό της δίωξης, είναι υπήκοος ή κάτοικος του κράτους μέλους εκτέλεσης, η παράδοση μπορεί να εξαρτηθεί από την προϋπόθεση ότι το εν λόγω πρόσωπο, μετά από ακρόασή του, θα διαμεταχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης ώστε να εκτίσει εκεί τη στερητική της ελευθερίας ποινή ή το στερητικό της ελευθερίας μέτρο ασφαλείας που θα απαγγελθεί εναντίον του στο κράτος μέλος έκδοσης του εντάλματος.» Ωστόσο προκύπτει ζήτημα στην εφαρμογή του ανωτέρω άρθρου σε συνδυασμό με την απόφαση-πλαίσιο 2008/909, σκοπός της οποίας είναι η θέσπιση των κανόνων, σύμφωνα με τους οποίους ένα κράτος μέλος, προκειμένου να διευκολύνει την κοινωνική επανένταξη του καταδίκου, αναγνωρίζει καταδικαστική απόφαση και εκτελεί την ποινή άλλου κράτους σε αυτό. Στο άρθρο 3 της πιο πάνω απόφασης πλαίσιο αναφέρεται ότι τούτη  εφαρμόζεται μόνο στην αναγνώριση καταδικαστικών αποφάσεων και την εκτέλεση ποινών. Το γεγονός ότι, πέραν της ποινής, επιβάλλεται πρόστιμο ή και δήμευση, που δεν έχουν ακόμη καταβληθεί, ανακτηθεί ή εκτελεσθεί, δεν εμποδίζει τη διαβίβαση της καταδικαστικής απόφασης. Η αναγνώριση και εκτέλεση τέτοιων χρηματικών ποινών ή αποφάσεων δήμευσης σε άλλο κράτος μέλος βασίζεται στις νομοθετικές πράξεις, που ισχύουν μεταξύ των κρατών μελών και ειδικότερα στην απόφαση-πλαίσιο 2005/214 του Συμβουλίου, της 24ης Φεβρουαρίου 2005, για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης επί χρηματικών ποινών [(ΕΕ 2005, L 76, σ. 16)] και την απόφαση-πλαίσιο 2006/783/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε αποφάσεις δήμευσης [(ΕΕ 2006, L 328, σ. 59)]. Το ΔΕΕ στην πιο πάνω  υπόθεση (C‑314/18) αποφάσισε ότι το άρθρο 5 εδ. 3 της απόφασης-πλαίσιο 2002/584 ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με το άρθρο 1 παράγραφος 3,  το άρθρο 3, παράγραφοι 3 και 4, και το άρθρο 25 της απόφασης-πλαίσιο 2008/909, σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε ποινικές αποφάσεις, οι οποίες επιβάλλουν ποινές στερητικές της ελευθερίας ή μέτρα στερητικά της ελευθερίας, για τον σκοπό της εκτέλεσής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση, κατά την οποία το κράτος μέλος εκτέλεσης εξαρτά την παράδοση υπηκόου ή κατοίκου, κατά του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, προς τον σκοπό της άσκησης ποινικής δίωξης από την προϋπόθεση της διαμεταγωγής του προσώπου αυτού, κατόπιν ακροάσεώς του, στο εν λόγω κράτος μέλος προκειμένου να εκτίσει εκεί τη στερητική της ελευθερίας ποινή ή το στερητικό της ελευθερίας μέτρο ασφαλείας, που θα του επιβληθεί στο κράτος έκδοσης, το τελευταίο αυτό κράτος  υποχρεούται να προβεί στη διαμεταγωγή, μόλις καταστεί αμετάκλητη η καταδικαστική απόφαση, εκτός αν συγκεκριμένοι λόγοι απτόμενοι του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας του καταδικασθέντος ή της ορθής απονομής της δικαιοσύνης καθιστούν απαραίτητη την παρουσία του προσώπου αυτού στο εν λόγω κράτος έως την οριστική περάτωση άλλων διαδικασιών, που εντάσσονται στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας σχετικά με την αξιόποινη πράξη λόγω της οποίας εκδόθηκε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης.

===Πρακτικά ζητήματα ανακύπτουν στο κεφάλαιο της αναβολής παράδοσης του εκζητούμενου και προς τούτο αξιομνημόνευτη είναι η απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C-492/22. Εφαρμοστέα διάταξη εν προκειμένω είναι το άρθρο 24, παράγραφος 1 της απόφασης-πλαίσιο 2002/584, σύμφωνα με την οποία η δικαστική αρχή εκτέλεσης δύναται, αφού αποφασίσει την εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, να αναβάλει την παράδοση του καταζητουμένου ούτως ώστε να μπορέσει να διωχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης ή, εάν έχει ήδη καταδικασθεί, να μπορέσει να εκτίσει στο έδαφος του κράτους αυτού καταγνωσθείσα ποινή για πράξη διαφορετική από εκείνη, που αναφέρεται στο ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης. Το ΔΕΕ για την πιο πάνω διάταξη αποφάνθηκε ότι τούτη έχει την έννοια ότι η απόφαση αναβολής της παράδοσης, συνιστά απόφαση εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, η οποία, δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της απόφασης-πλαίσιο, πρέπει να λαμβάνεται  μόνο από τη δικαστική αρχή εκτέλεσης. Όταν μια τέτοια απόφαση δεν λαμβάνεται από την αρχή αυτή και παρήλθαν οι προθεσμίες του άρθρου 23, παράγραφοι 2 έως 4, της απόφασης-πλαίσιο (δηλαδή η προθεσμία των 10 ημερών από την απόφαση για την έκδοση ή η τυχόν προθεσμία αναστολής για ανθρωπιστικούς λόγους), το πρόσωπο, σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης πρέπει να απολυθεί, σύμφωνα με το άρθρο 23, παράγραφος 5, της ίδιας απόφασης-πλαισιο. Επίσης δεν αντιβαίνει στην ανωτέρω διάταξη το γεγονός ότι πρόσωπο, σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, η παράδοση του οποίου στις αρχές του κράτους μέλους έκδοσης αναβλήθηκε ούτως ώστε να μπορέσει να διωχθεί στο κράτος μέλος εκτέλεσης, συνεχίζει να κρατείται, βάσει του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, κατά τη διάρκεια της επίμαχης ποινικής διαδικασίας.

===Στην εκτέλεση του ΕΕΣ ανακύπτει εφαρμογή του άρθρου 54 της Συνθήκης Σένγκεν. Τούτο αφορά την αδυναμία εκτέλεσης ΕΕΣ για ποινή, που έχει ήδη εκτελεστεί για τα ίδια περιστατικά. Τέσσερα είναι τα σημεία, που πρέπει να εξεταστούν στο πεδίο αυτό. Ειδικότερα:

1ον Το κατάλληλο κριτήριο για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου συνίσταται σε αυτό της ταυτότητας των πραγματικών περιστατικών, υπό την έννοια ενός συνόλου περιστατικών άρρηκτα συνδεδεμένων μεταξύ τους, ανεξάρτητα από τον νομικό χαρακτηρισμό των πραγματικών αυτών περιστατικών ή του προστατευομένου εννόμου συμφέροντος·

2ον. Τα πραγματικά περιστατικά συνιστάμενα στην κατοχή αλλοδαπών λαθραίων προϊόντων καπνού εντός συμβαλλομένου κράτους και στην εισαγωγή και κατοχή των ίδιων προϊόντων καπνού εντός άλλου συμβαλλομένου κράτους, τα οποία χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος, ο οποίος διώχθηκε εντός δύο συμβαλλομένων κρατών, είχε εξ αρχής την πρόθεση να μεταφέρει τα προϊόντα καπνού, αφότου αυτά περιήλθαν το πρώτον στην κατοχή του, προς έναν τελικό προορισμό διερχόμενος από διάφορα συμβαλλόμενα κράτη, συνιστούν συμπεριφορές, που μπορούν να εμπίπτουν στην έννοια των «ιδίων πραγματικών περιστατικών» κατά το εν λόγω άρθρο 54. Η οριστική σχετική εκτίμηση απόκειται στις αρμόδιες εθνικές αρχές.

3ον.   Κατά την έννοια του άρθρου 54 της Συμφωνίας του Σένγκεν, η ποινή, που επιβάλλει δικαστήριο συμβαλλομένου κράτους, «έχει ήδη εκτισθεί» ή «εκτίεται» σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος έχει καταδικαστεί, σύμφωνα με το δίκαιο του εν λόγω συμβαλλομένου κράτους, σε ποινή φυλακίσεως με αναστολή.

4ον.  Κατά την έννοια του άρθρου 54 της  Συμφωνίας του Σένγκεν, η ποινή, που επέβαλε δικαστήριο συμβαλλομένου κράτους, δεν πρέπει να θεωρείται ότι «έχει ήδη εκτισθεί» ή «εκτίεται», σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος έχει κρατηθεί στο αστυνομικό τμήμα ή έχει τεθεί υπό καθεστώς προσωρινής κράτησης για μικρό χρονικό διάστημα και, σύμφωνα με το δίκαιο του κράτους, που εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση, η στέρηση αυτή της ελευθερίας πρέπει να συνυπολογίζεται κατά τη μετέπειτα έκτιση της ποινής φυλακίσεως. Η σχετική απόφαση του ΔΕΕ  αφορά την υπόθεση C-288/05.

Η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων: η εξαίρεση που μπορεί να γίνει κανόνας

(Πρώτη δημοσίευση στην Εφημερίδα των Συντακτών, φύλλο της 10/1/2024, διαθέσιμο σε: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/418017_i-sterisi-tis-eleytherias-ton-anilikon-i-exairesi-poy-mporei-na-ginei)

Κώστας Κοσμάτος,

Αν. Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ

         Ήδη στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν 2101/1992) γίνεται ρητά αναφορά στην αποφυγή της υπερβολικής χρήσης στερητικών της ελευθερίας μέτρων στους ανηλίκους δράστες, έτσι ώστε αυτά να αποτελούν το έσχατο μέσο (ultima ratio) μεταχείρισής τους, μόνο σε εξαιρετικές (από άποψη σοβαρότητας της πράξης) περιπτώσεις, όπως επιτάσσει η αρχή της αναλογικότητας.

         Στο πλαίσιο αυτό ο Έλληνας ποινικός νομοθέτης ανταποκρίθηκε, καθώς προέβλεψε ότι οι ανήλικοι που «κινδυνεύουν» με εγκλεισμό σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων θα πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους και η πράξη τους να είναι κακούργημα και να εμπεριέχει στοιχεία βίας ή να στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας. Η παραπάνω επιλογή είναι απολύτως σύμφωνη με τις αρχές που διαγράφονται σε διεθνή κείμενα, όπως στους «Στοιχειώδεις Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την Απονομή Δικαιοσύνης σε ανηλίκους» (Κανόνες του Πεκίνο) και στις «Κατευθυντήριες Γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων» (Κανόνες του Ριάντ).

         Με το ΣχΝ του Υπουργείου Δικαιοσύνης οι παραπάνω προϋποθέσεις για την επιβολή του περιορισμού σε τροποποιούνται, καθώς θα αρκεί για την επιβολή του εγκλεισμού η τέλεση (οποιουδήποτε) κακουργήματος, ανεξάρτητα από το είδος του εγκλήματος (βίας) ή του ύψους της προβλεπόμενης στο νόμο ποινής. Αντίστοιχα, στο πεδίο της προδικασίας, διευρύνεται η δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης σε όλες τις περιπτώσεις τέλεσης κακουργήματος από ανήλικο.

         Η επίσημη αιτιολογία της τροποποίησης αυτής έχει δύο αντιφατικούς άξονες:

         α) Ότι «με την υφιστάμενη διάταξη έχουν εντοπιστεί να ευρίσκονται εκτός του ρυθμιστικού πεδίου της διάταξης περιπτώσεις σοβαρότατων κακουργημάτων μείζονος ποινικής και κοινωνικής απαξίας (λ.χ. διακεκριμένη διακίνηση ναρκωτικών, παράνομη προώθηση αλλοδαπών)». Ωστόσο, εάν τούτο ήθελε πράγματι ο νέος νομοθέτης, θα έθετε ως προϋπόθεση την πρόβλεψη για υψηλή απειλούμενη στο νόμο ποινή (π.χ. την κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών) και όχι την τέλεση οποιουδήποτε κακουργήματος (δηλαδή και των διακεκριμένων κλοπών).

         β) Ότι «οι οριζοντίως ευμενείς διατάξεις για τους ανήλικους επιφέρουν συχνά αντίθετα αποτελέσματα καθώς τους καθιστούν πρόσφορους σε εκμετάλλευση από εγκληματικές οργανώσεις (π.χ. για να διακινούν ναρκωτικά) επειδή ακριβώς δεν απειλούνται με στερητικές ελευθέριας ποινές λόγω της ανηλικότητας». Είναι, όμως, απορίας άξιο γιατί η προτεινόμενη «προστασία» των ανηλίκων από την εκμετάλλευσή τους από εγκληματικές οργανώσεις δεν απαντάται με αυστηροποίηση των πράξεων των εγκληματικών οργανώσεων, αλλά με αυστηροποίηση των ευάλωτων ανηλίκων.

         Είναι εμφανές ότι η θεωρητική αφετηρία της παραπάνω πρόβλεψης έχει σχέση με την παγίωση του δόγματος «νόμος και η τάξη», που αποτελεί ένα βασικό εργαλείο που χρησιμοποιείται προκειμένου να νιώσει ασφάλεια η κοινότητα, με τη δημιουργία ανελαστικών αντιλήψεων που στηρίζονται στον φόβο και νομιμοποιούν αυταρχικές κατασταλτικές μεθόδους.  Χαρακτηριστική κορύφωση της προσέγγισης αυτής αποτελεί η απόδοση «μηδενικής ανοχής» σε χαρακτηρισμένες ως παρεκκλίνουσες ομάδες και εγκληματικές συμπεριφορές: ο στόχος είναι να εξουδετερωθεί ο «εσωτερικός εχθρός» και με τον τρόπο αυτό να νιώσει ασφάλεια η κοινότητα. Συνεπώς, η αντιμετώπιση της ανήλικης εγκληματικότητας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται δραστικά με την πρώτη της εμφάνιση, καθώς σε διαφορετική περίπτωση το «μέλλον» του ανηλίκου δράστη διαγράφεται απολύτως εγκληματικό.

         Η παραπάνω επιλογή, έχει σίγουρα επικοινωνιακό προβάδισμα, ωστόσο δεν συνεκτιμά ότι η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων επιτείνει τον στιγματισμό τους, ενισχύει την ιδρυματοποίησή τους και τους οδηγεί μαθηματικά στην υποτροπή τους. Ιδίως, όταν η στέρηση της ελευθερίας των ανηλίκων υλοποιείται υπό τις γνωστές δυσμενείς συνθήκες και με κυρίαρχα τιμωρητικό προσανατολισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Συνήγορος του Πολίτη σε Έκθεση – Αυτοψία του το 2015 στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κορίνθου, υποστηρίζει, ότι θα πρέπει να επιδιωχθεί η κατάργηση της κράτησης των ανηλίκων σε φυλακές, ενώ η διατήρησή της θα πρέπει να προβλέπεται μόνο για ελάχιστες περιπτώσεις σοβαρών αδικημάτων, όπως λ.χ. εγκλήματα κατά της ζωής και αποκλειστικά ως έσχατη λύση για αυτούς που έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους.

         Η άσκηση αντεγκληματικής πολιτικής στο πεδίο των ανηλίκων δραστών απαιτεί μεθοδολογία και αναλυτικό σχεδιασμό, ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο, αφομοίωση εμπειριών, αλλαγή στάσεων και αντιλήψεων (με αποστασιοποίηση από την καλλιέργεια του φόβου του εγκλήματος στην κοινή γνώμη, όπως καλλιεργείται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης), τόλμη αλλά και πολιτική/ιδεολογική θέση με κοινό συνεκτικό άξονα την υιοθέτηση της βασικής αρχή της διαπαιδαγώγησης που (κατά τα διεθνή πρότυπα πρέπει να) διέπει την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων.

Σκέψεις στο Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης περί επιτάχυνσης και ποιοτικής αναβάθμισης της ποινικής δίκης μέσω παρεμβάσεων στον ΠΚ και στον ΚΠΔ

Παναγιώτης Μπρακουμάτσος, Αντεισαγγελέας ΑΠ ε.τ.

I). Με το παρόν σχέδιο Νόμου ναι μεν δεν θεσπίζονται νέοι ΠΚ και ΚΠΔ, πλην όμως η έκταση των παρεμβάσεων ουσιαστικά αλλάζει εκ θεμελίων την φιλοσοφία των Κωδίκων που ψηφίσθηκαν τον Ιούλιο του 2019 σε σημείο που μπορούμε να μιλάμε για νέους Κώδικες. Η παρούσα πραγμάτωση του θέματος δεν αποσκοπεί στην ανάλυση των επί μέρους διατάξεων, αλλά στην κατάδειξη της ιδεολογίας που υποδόρια διαπνέει το σχέδιο και τον αλυσιτελή τρόπο με τον οποίο επιχειρείται για μια εισέτι φορά η επιτάχυνση της ποινικής δίκης.

II). Ποινικός Κώδικας.

Το ποινικό Δίκαιο είναι πεδίο σύγκρουσης ηθικών αξιών και εντεύθεν αντιπαράθεση ιδεολογικών ρευμάτων . Περαιτέρω η πολιτική σκοπιμότητα καθίσταται έκδηλη με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται το δόγμα του ποινικού Δικαίου  που αποτελεί θεμέλιο της ποινικής του υπόστασης.

Συγκεκριμένα το σχέδιο  τόσο στο Γενικό μέρος, όσο και στο ειδικό διακρίνεται από μια έντονη τιμωρητική διάθεση, χωρίς ωστόσο η εμπειρική πραγματικότητα, την οποία αποφεύγει και να παρουσιάσει , να δικαιολογεί μια τέτοια μεταστροφή μόλις τέσσερα χρόνια μετά την ψήφιση των Κωδίκων το 2019. Πλέον ειδικότερα :

Α) Με το άρθρο 9 του Σχ επανέρχεται το μέτρο ασφαλείας της απέλασης . Η επαναφορά αυτή θα φέρει αντιφατικές λύσεις , καθόσον υφίσταται η διοικητική απέλαση. Η απέλαση σε πολλές Ευρωπαϊκές Χώρες αποτελεί αμιγώς διοικητικό μέτρο (βλ. αιτιολ. έκθεση ισχύοντος ΠΚ).

Β) Επαναφέρεται η μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρηματική ποινή με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται παντελώς ο χαρακτήρας της στερητικής της ελευθερίας ποινής (πρωτοτυπία του προϊσχύσαντος ΠΚ), την οποία επιτυχώς κατάργησε ο ισχύων ΠΚ. Κατ αυτό το τρόπο η πραγματική έκτιση των ποινών που επιδιώκει το σχέδιο (ορισμένες φορές ομολογουμένως επιτυχής) εξακοντίζεται.

Γ) Υφ όρον απόλυση.

Με το άρθρο 21 του σχ τροποποιούνται οι προϋποθέσεις της υφ’ όρον απόλυσης και τίθεται επιπλέον, ως προϋπόθεση η επικινδυνότητα του εγκλήματος. Η προϋπόθεση αυτή δεν υπάρχει στον ισχύοντα ΠΚ ούτε στον προϊσχύσαντα. Για τον τελευταίο χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι ψηφίσθηκε το 1951 στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, όπου τα πολιτικά πάθη ήταν οξυμένα και η νικήτρια πολιτική παράταξη κατά τον εμφύλιο πόλεμο, παρά τα πάθη  και την επιθυμία της να εξουδετερώσει του πολιτικούς της αντιπάλους, δεν περιέλαβε την επικινδυνότητα, ως προϋπόθεση, για την χορήγηση του ανωτέρω ευεργετήματος. Η επικινδυνότητα  του εγκλήματος, παρά τις κατά καιρούς αντιρρήσεις, είναι υπαρκτό μέγεθος στο χώρου του ποινικού δικαίου και της εγκληματολογίας, ωστόσο για να ληφθεί υπόψη είτε στην επιμέτρηση της ποινής είτε στην υφ’ όρον απόλυση, είναι αναγκαίο να προσδιορίζεται με έννοιες περιγραφικές και όχι αξιολογικές και προπάντων αόριστες, όπως συμβαίνει στο σχέδιο. Αν ψηφισθεί η ρύθμιση αυτή τότε το ευεργέτημα αυτό τίθεται εκποδών, αφού όλα τα κακουργήματα ενέχουν επικινδυνότητα και συνεπώς τα δικαστικά συμβούλια θα μπορούν, χωρίς αιτιολογία να απορρίπτουν σωρηδόν τις σχετικές αιτήσεις.

Δ) Με το άρθρο 34 του σχδ  προστίθεται άρθρο 265 Α σύμφωνα με το οποίο στην περίπτωση εμπρησμού δασών είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια το δικαστήριο δύναται να δημεύσει τη περιουσία του καταδικασθέντος. Η παρεπόμενη αυτή ποινή εκτός του ότι υποδηλώνει μια σαφή, αλλά δυσανάλογη, τιμωρητική διάθεση του νομοθέτη , απότοκη τόσο ιδεολογικής προκατάληψης, όσο και κελευσμάτων της τεχνητά διαμορφωμένης κοινής γνώμης, αντιστρατεύεται την αρχή της αναλογικότητος, αφού η δήμευση ολόκληρης της περιουσίας του καταδικασθέντος υπερακοντίζει την βαριά τιμωρία του σε ποινή της στερητικής της ελευθερίας.

Ε) Με το άρθρο 43 του σχεδ η παραβίαση της υποχρώσης προς διατροφή διώκεται αυτεπάγγελτα, ενώ το αδίκημα αυτό εντάσσεται στο 20^ο κεφ και αφορά στις οικογενειακές σχέσεις, όπου η αυτεπάγγελτη δίωξη στερείται ουσιαστικού νοήματος.

ΣΤ) Με το άρθρο 44 τροποποιείται το άρθρο 363 ΠΚ έτσι ώστε να μην θεωρούνται τρίτοι τα δημόσια πρόσωπα που λαμβάνουν γνώση των δυσφημιστικών γεγονότων. Η μεταβολή αυτή μάλλον ικανοποιεί συντεχνιακές αντιλήψεις των δικαστικών λειτουργών της ουσίας παρά υπακούει σε κάποια δογματική συμμόρφωση η διορθωτική παρέμβαση

Οι παρατηρήσεις μας αυτές είναι μερικές από τις οποίες μπορούσαμε να κάνουμε  και δεν θέλαμε στα πλαίσια αυτού του σύντομου σημειώματος να επεκταθούμε και σε άλλες. Απλώς επιθυμούμε  να τονίσουμε πόσο η ιδεολογική προκατάληψη αυστηροποιεί ορισμένες διατάξεις , χωρίς να στηρίζεται σε εμπειρικά δεδομένα, ενώ παράλληλα νοθεύει το δόγμα ενός φιλελεύθερου ποινικού δικαίου.

II) Κώδικας Ποινικής Δικονομίας.

Α) Στο άρθρο 59 του σχεδ προβλέπεται η αύξηση της καθ ύλην αρμοδιότητας του Μον Εφετείου με την προσθήκη της εκδίκασης των  εφέσεων  κατά αποφάσεων του τριμελούς πλημμελειοδικείου. Η ρύθμιση αυτή υποβαθμίζει το τριμελές πλημμελειοδικείου, καθόσον οι εφέσεις κατ αποφάσεων αυτού θα εκδικάζονται από έναν δικαστή, έστω και εφέτη. Δηλαδή η κρίση τριών δικαστών θα ελέγχεται από ένα μόνο δικαστή, κάτι καινοφανές όχι μόνο στο ελληνικό δικονομικό δίκαιο, αλλά και στο ευρωπαϊκό.

Β) Στο άρθρο 61 του σχεδίου τροποποιείται η καθ’ ύλη αρμοδιότητα του Μον Πλημμελειοδικείου και πλέον θα εκδικάζονται από αυτό όλα τα πλημμελήματα του ειδικού μέρους του ΠΚ και αυτά των ειδικών ποινικών νόμων, εκτός από αυτό του άρθρου 302 ΠΚ και του 12^ου κεφαλαίου αυτού.

Η τροποποίηση αυτή είναι καθόλα ατυχής, καθόσον υποβαθμίζει πλήρως την ακροαματική διαδικασία και την εν γένει απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, αφού το σύνολο των πλημμελημάτων θα εκδικάζονται από ένα δικαστή, ο οποίος στις περισσότερες των περιπτώσεων , ειδικά στα μικρά πρωτοδικεία, θα είναι άπειρος. Η τροποποίηση αυτή διαπνέεται από το πνεύμα της επιτάχυνσης, η οποία είναι εν προκειμένω αλυσιτελής, ενώ θέτει σε κίνδυνο της ασφάλεια της ποινικής δικαιοσύνης. Περαιτέρω καταργείται η δυνατότητα προσφυγής , κατ άρθρο 322ΚΠΔ, καθόσον η πλειονότης των πλημμελημάτων θα εκδικάζεται από το Μονομελές πλημμελειοδικείο. Κατ αυτό τον τρόπο η δυνατότητα ελέγχου τυχόν αβασάνιστων παραπομπών εκλείπει.

Γ) Με το άρθρο 63 του σχεδίου τροποποιείται η παρ 3 του άρθρου 215 ΚΠΔ και πλέον οι αστυνομικοί και λοιποί προανακριτικοί υπάλληλοι  που κατέθεσαν στην προδικασία, δεν καλούνται στο ακροατήριο, παρά μόνο κατ εξαίρεση. Εν προκειμένω η επιχειρείται, όπως η ποινική δίκη, στο βωμό της επιτάχυνσης, να καταπέσει σε μια διαδικασία ανάγνωσης εγγράφων . Κατ αυτό τον τρόπο καταπατώνται θεμελιώδη δικαιώματα του κατηγορουμένου. Η επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας σε ουδεμία περίπτωση συνεπάγεται την μετάλλαξη της ποινικής δίκης σε μια τυπική διαδικασία , κατά την οποία και η ανεύρεση της ουσιαστικής αλήθειας και το κυρίως υποκείμενο της ποινικής δίκης, ο κατηγορούμενος, αγνοούνται παντελώς. Φαίνεται ότι οι εμπνευστές της διάταξης αυτής αντλούν τα δικονομικά τους εφόδια στον 19^ο αιώνα και πριν. Δυστυχώς!

Δ)  Με το άρθρο 69 του σχεδίου τροποποιείται η παρ 3 εδ α του άρθρου 291 ΚΠΔ και πλέον ο εισαγγελέας στις περιπτώσεις αντικατάστασης της προσωρινής κράτησης με π.ο απλώς ακούγεται, δίκην αγγελιαφόρου, και δεν διαβιβάζει γραπτή πρόταση. Ελπίζω την αλλαγή αυτή να μην την εμπνεύσθηκε εισαγγελικός λειτουργός , εφόσον πλέον ο εισαγγελέας, όπως θα καταδειχθεί και κατωτέρω, αρχίζει πλέον να έχει διακοσμητικό ρόλο στη ποινική δίκη.

Ε) Με το άρθρο 71 του σχεδ η κατ εξαίρεση παραπομπή ορισμένων κακουργημάτων με απ ευθείας κλήση στο ακροατήριο του Τριμελούς ή του Μονομελούς Εφετείου ουσιαστικά καταργείται και πλέον τα κακουργήματα των ειδικών ποινικών νόμων, του 13^ου και 14^ου κεφαλαίου του ΠΚ (κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα, εγκλήματα κατά των συγκοινωνιών) παραπέμπονται με απ ευθείας κλήση στο αρμόδιο δικαστήριο, χωρίς να έχει προηγηθεί η ενδιάμεση διαδικασία των δικαστικών συμβουλίων. Η καινοτομία αυτή είναι πρωτοφανής, διότι όχι μόνο δεν επιταχύνει την ποινική διαδικασία, αλλά αντίθετα οδηγεί μεγάλο μέρος κακουργηματικών υποθέσεων στο ακροατήριο με τα επακόλουθα αποτελέσματα. Η λύση αυτή δυστυχώς αγνοεί την δικαστηριακή πραγματικότητα, ενώ αγνοεί βασικούς κανόνες της αποδεικτικής διαδικασίας. Συγκεκριμένα: α) η παράκαμψη της ενδιάμεσης διαδικασίας θα οδηγήσει χωρίς το φίλτρο που παρέχει αυτή σωρεία υποθέσεων στο ακροατήριο. Κατά αυτό τον τρόπο ναι μεν οι υποθέσεις θα οδηγούνται γρηγορότερα  στο ακροατήριο, όπου εκεί όμως θα στοιβάζονται και θα υπάρξει η μεγίστη καθυστέρηση, μεγαλύτερη αυτής που παρατηρείται σήμερα. β) αποδυναμώνεται η αξιολόγηση του ανακριτικού υλικού από τα δικαστικά συμβούλια  με αποτέλεσμα το ανακριτικό υλικό να μην ελέγχεται και το έργο της κυρίας διαδικασίας στο ακροατήριο να καθίσταται δυσχερές.[i] γ) Η δικαιοδοτική λειτουργία δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών συρρικνώνεται επικίνδυνα με αποτέλεσμα το κύρος κυρίως των εισαγγελέων να πλήττεται ανεπανόρθωτα, αφού η επιστημονική τους κατάρτιση ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα των προτάσεών τους στα δικαστικά συμβούλια. Αναρωτάται κάποιος, αν μια τέτοια εξέλιξη βρίσκει σύμφωνους τους εισαγγελείς ή μήπως οι τελευταίο στο βωμό της δήθεν επιτάχυνσης απεκδύονται μέγα μέρος της δικαιοδοτικής τους λειτουργίας.

Επίμετρο

Η επιβράδυνση στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης παρατηρείται με αυξανόμενο ρυθμό από την θέσπιση της , κατά τον 19^ο αιών μέχρι σήμερα. Οι διαπιστώσεις για αυτό το φαινόμενο είναι πανομοιότυπες και κοινότοπες διαχρονικά. Η αντιμετώπιση της δυσλειτουργίας αυτής επιχειρείται με εν πολλοίς αλυσιτελείς νομοθετικές ρυθμίσεις , οι οποίες και δεν εφαρμόζονται. Οι συντεχνιακές αντιλήψεις διακατέχουν όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στο χώρο της δικαιοσύνης  και αποτελούν μια από τις αιτίες για το φαινόμενο αυτό. Εν προκειμένω  και στα πλαίσια του σύντομου αυτού σημειώματος , δεν προτείνουμε λύσεις. Ωστόσο έχουμε να επισημάνουμε τα εξής: Α) Η υιοθέτηση αλλαγών από όλους τους φορείς της δικαιοσύνης, όχι μόνο σε νομοθετικό επίπεδο αλλά και σε οργανωτικό, έστω και με παραχώρηση ορισμένων από τα λεγόμενα κεκτημένα δικαιώματα  είναι απαραίτητη( μείωση των αναβολών με τη σύμπραξη όλων , αναμόρφωση του δικαστικού χάρτη της Χώρας κλπ) .Β) Ο θεσμός του ποινικού συμβιβασμού (ποινική συνδιαλλαγή, ποινική διαπραγμάτευση) που έχουν θεσπισθεί με τους ισχύοντες κώδικες, εφόσον γίνει κτήμα και κοινή δικαιϊκή συνείδηση από όλους τους φορείς που απαρτίζουν τον θεσμό της ποινικής δικαιοσύνης, μπορεί να οδηγήσει αποτελεσματικά στην αποσυμφόρηση της τελευταίας.

[i] Βλ πλείονα για την ενδιάμεση διαδικασία και την αξία αυτής σε Χ.Σεβαστίδη (ΝοΒ 69/2021 σελ. 8-12 επ), όπου με στατιστικά στοιχεία αποδεικνύει ότι λιγότερες από τις μισές υποθέσεις παραπέμπονται με βουλεύματα στο ακροατήριο, ενώ από στοιχεία του εφετείου Αθηνών για το έτος 2019παραπέμφθηκαν 1639 υποθέσεις στο ακροατήριο με συμφωνία εισαγγελέα και προέδρου εφετών, ενώ σε μόνο 3 υποθέσεις υπήρχε διαφωνία.

Προτάσεις για τη διοικητική δίκη

Φανή Σωτηριάδου, Πρωτοδίκης ΔΔ

Γιώργος Μαρμαρίδης, Πρωτοδίκης ΔΔ

Βασίλης Φαϊτάς, Εφέτης ΔΔ

         Οι παρακάτω προτάσεις μας έχουν ως πυξίδα αφενός τη διεύρυνση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και αφετέρου την ενίσχυση της αξιοκρατίας στον χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης. Όσον αφορά το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, η εκτόξευση του κόστους της δίκης και σειρά δικονομικών εμποδίων που έχουν θεσπιστεί σταδιακά από το έτος 2010 και μετά, έχουν ήδη καταστήσει την πρόσβαση στα διοικητικά δικαστήρια για μεγάλο μέρος του λαού απρόσιτη ή ιδιαίτερα δυσχερή. Και ήδη εκτυλίσσονται σχεδιασμοί που θα οξύνουν περαιτέρω το πρόβλημα, όπως ιδίως η προώθηση εξωδικαστικών μορφών επίλυσης διοικητικών διαφορών, η προτεραιοποίηση των υποθέσεων των «επενδυτών», η συρρίκνωση των δικαστηρίων και η μετατροπή ορισμένων εξ αυτών σε δικαστήρια τηλεματικής. Από την άλλη η αξιοκρατία γενικά στη Δικαιοσύνη έχει υποστεί πλήγμα από την αντίληψη που διαπνέει πλείστες νομοθετικές παρεμβάσεις σύμφωνα με την οποία η Δικαιοσύνη αποτελεί εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη και οι δικαστές είναι διεκπεραιωτές υποθέσεων (τα παραπάνω αποτυπώνονται χαρακτηριστικά στις πρόσφατες νομοθετικές μεταβολές που αφορούν στον τρόπο αξιολόγησης και εξέλιξης των δικαστών, με την έμφαση να δίνεται στην ποσοτική τους απόδοση, στην «ταχύτητα», στην πορεία της «επιμόρφωσής τους», στην απόκτηση «δεξιοτήτων» όπως οι «ψηφιακές δεξιότητες», στην ικανότητά τους στο – δικαστικό όπως το αποκαλούν – μάνατζμεντ κλπ.).

Προτείνουμε ειδικότερα:

         1) Ενίσχυση των πολυμελών συνθέσεων. Το όριο της καθ’ ύλην αρμοδιότητας του μονομελούς διοικητικού πρωτοδικείου ενδείκνυται να μειωθεί και, ειδικότερα, να οριστεί στο ποσό των 30.000 ευρώ. Ο δικαιολογητικός λόγος της γενίκευσης των μονομελών συνθέσεων ήταν, κατά τον νομοθέτη (ν. 3900/2010), «ο συντριπτικός όγκος εκκρεμών υποθέσεων και η συνακόλουθη καθυστέρηση στην απονομή της διοικητικής δικαιοσύνης» (βλ. αιτιολογική έκθεση του ν. 3900/2010). Ήταν επιλογή του νομοθέτη της οικονομικής κρίσης, άλλωστε, οι λύσεις για εκείνα τα θέματα που ο ίδιος θεωρούσε σημαντικά και πλέον επείγοντα (προσέλκυση επενδύσεων, είσπραξη φόρων) να γίνουν με θυσία σειράς δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και τα δικονομικά δικαιώματα των πολλών. Σήμερα, όμως, σε κάθε περίπτωση (ήτοι ακόμα και με την υπόθεση ότι δεχόμαστε τη λογική του νομοθέτη του ν. 3900/2010), μετά την μείωση του όγκου των εκκρεμών υποθέσεων στα διοικητικά δικαστήρια και την εμφάνιση του αντίθετου φαινομένου, της ιδιαίτερα μειωμένης ροής υποθέσεων (κάτι που κατέστη δικαιολογία για την εκκίνηση της διαδικασίας συρρίκνωσης των διοικητικών δικαστηρίων), ο ανωτέρω δικαιολογητικός λόγος εξέλιπε. Επομένως, είναι αναγκαία η ενίσχυση των πολυμελών συνθέσεων, δεδομένου αναμφίβολα του ότι τα συλλογικά όργανα εμπνέουν μεγαλύτερη ασφάλεια (η συλλογική σκέψη είναι πάντοτε ανώτερη). Η διάσκεψη είναι η ουσία του δικαστικού έργου. Στις πολυμελείς συνθέσεις, εξάλλου, ελαχιστοποιείται η υπόνοια μη αμερόληπτης κρίσης. Και πάντως, κάτι που καταδεικνυόταν δημόσια (με αρθρογραφία ή σε ΓΣ κλπ.) ήδη από την εποχή που ψηφιζόταν ο ν. 3900/2010, δεν επιβεβαιώθηκε ότι οι πολυμελείς συνθέσεις ευθύνονται για την καθυστέρηση, τα αίτια της οποίας είναι βαθύτατα (συνδεόμενα ιδίως με τις νομοτελειακές αντιφάσεις του συστήματος που αναπαράγουν υπερβολικού αριθμού και σύνθετες διαφορές). Η μείωση της εισροής υποθέσεων τα τελευταία χρόνια δεν προέκυψε λόγω της γενίκευσης των μονομελών συνθέσεων (άλλωστε δεν προκύπτει ότι στις υποθέσεις που εκδίδονται καθυστερημένα, πχ. πέραν του έτους, υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ εκείνων που είναι τριμελούς ή μονομελούς σύνθεσης), αλλά έγινε τεχνητά, μέσα από την εκτόξευση του κόστους της δίκης, τα δικονομικά βάρη που έχουν εισαχθεί μετά το 2010, την πιλοτική δίκη κ.ά.

            Τα ανωτέρω πρέπει να ισχύουν και για τις διαφορές που αναφύονται κατά την είσπραξη των δημοσίων εσόδων. Άλλωστε στις διαφορές αυτές υπάρχει περίπτωση να λαμβάνει χώρα έλεγχος κατά τον νόμο και τα πράγματα και του τίτλου βάσει του οποίου έγινε η βεβαίωση, κατ’ άρθρο 224 παρ. 4 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας. Επομένως προτείνουμε και στις υποθέσεις που άγονται με το ένδικο βοήθημα της ανακοπής το όριο της αρμοδιότητας του μονομελούς διοικητικού πρωτοδικείου να οριστεί στο ποσό των 30.000 ευρώ. Αντίστοιχη τροποποίηση πρέπει να λάβει χώρα και στο άρθρο 218 εδ. β΄ του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, ώστε το μονομελές εφετείο να είναι αρμόδιο στις υποθέσεις κατά την είσπραξη των δημοσίων εσόδων όταν η απαίτηση για την οποία χωρεί η εκτέλεση δεν υπερβαίνει το ποσό των 30.000 ευρώ.

         2) Αναβάθμιση των φορολογικών διαφορών. Προτείνουμε οι φορολογικές διαφορές το αντικείμενο των οποίων υπερβαίνει το ποσό των 150.000 ευρώ να εκδικάζονται και αυτές σε πρώτο βαθμό από το τριμελές διοικητικό πρωτοδικείο και σε δεύτερο από το διοικητικό εφετείο, καθόσον πάντως και στην περίπτωση αυτή εξέλιπε ομοίως ο δικαιολογητικός λόγος που οι εν λόγω διαφορές κατέστησαν διαφορές ενός βαθμού, ήτοι «η ανάγκη ταχύτερης εκκαθάρισής τους» (βλ. αιτιολογική έκθεση του άρθρου 13 του ν. 3900/2010). Η επαναφορά των υποθέσεων αυτών στα πρωτοδικεία θα ενδυναμώσει την ροή υποθέσεων σε αυτά και ιδίως στα περιφερειακά πρωτοδικεία, ενώ θα αποκλείσει τη μονομέρεια, αφού θα ασχολείται με σοβαρές φορολογικές υποθέσεις κατά βάση το σύνολο του Σώματος (σήμερα στην πράξη οι σοβαρές φορολογικές υποθέσεις εκδικάζονται – και αντίστοιχα τα σχετικά θέματα επιλύονται – από έναν μικρό αριθμό δικαστών των διοικητικών εφετείων, ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι στα μεγάλα εφετεία λειτουργούν ειδικά φορολογικά τμήματα). Επισημαίνουμε ακόμη τη δικονομική ασυνέπεια να προβλέπονται δύο βαθμοί δικαιοδοσίας για τις φορολογικές διαφορές με αντικείμενο μικρότερο των 150.000 ευρώ και ένας για εκείνες με αντικείμενο μεγαλύτερο του εν λόγω ορίου. Με τον τρόπο αυτό παρεμπιπτόντως θα εξαλειφθούν και οι δυσλειτουργίες και οι αντιφάσεις που ενίοτε δημιουργούνται σε περιπτώσεις συναφών υποθέσεων άλλες από τις οποίες εκδικάζονται σε πρώτο βαθμό από το πρωτοδικείο και άλλες από το εφετείο (συνεχείς παραπομπές ή και αναπομπές, κίνδυνος αντιφατικών αποφάσεων κ.ά.). Περαιτέρω, στη λογική της αναβάθμισης των φορολογικών διαφορών θα πρέπει να καταργηθεί η διαφοροποίηση των διαφορών αυτών με τις λοιπές α) ως προς την προθεσμία της προσφυγής, η οποία προτείνουμε να οριστεί 60νθήμερη, β) ως προς την εξουσία του δικαστηρίου (προτείνουμε να καταργηθεί η παρ. 5 του άρθρου 79 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας) και γ) ως προς το παράβολο (προτείνουμε – με την επιφύλαξη ειδικής κατωτέρω πρότασης ως προς το παράβολο – να καταργηθούν οι διατάξεις περί αναλογικού παραβόλου και να ισχύει και για τις φορολογικές διαφορές το πάγιο παράβολο που προβλέπεται και για τις λοιπές διαφορές). Προκειμένου δε να διευκολυνθεί η πρόσβαση των πολιτών στα διοικητικά δικαστήρια ειδικά ως προς τις φορολογικές διαφορές προτείνουμε ακόμα α) την κατάργηση της ενδικοφανούς διαδικασίας ενώπιον της ΔΕΔ, καθόσον τα ίδια τα στοιχεία της ΑΑΔΕ καταδεικνύουν ότι δεν φτάνουν στα δικαστήρια γιατί «τερματίζονται» στην ΑΑΔΕ κυρίως εκείνες οι διαφορές για τις οποίες υπάρχει πάγια νομολογία του ΣτΕ ή άλλου ανώτατου δικαστηρίου, οι οποίες όμως θα μπορούσαν, βάσει εγκυκλίων του Υπουργείου Οικονομικών, να μη γεννιόταν  καν αν θα δίνονταν η λύση της νομολογίας εξαρχής (άλλωστε δεν φτάνουν στα δικαστήρια – και πολλές φορές ούτε και στην ΑΑΔΕ – υποθέσεις που οι φορολογούμενοι τις εγκαταλείπουν μπροστά στη γραφειοκρατία και το κόστος της παρεμβαλλόμενης ενδικοφανούς διαδικασίας) και β) την κατάργηση της υποχρέωσης καταβολής του 20% του οφειλόμενου κυρίου φόρου, ως προϋπόθεση παραδεκτού της έφεσης (άρθρο 93 παρ. 3 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας), καθόσον εξέλιπε πλέον ο επιτακτικός λόγος, όπως τον είχε δεχτεί ο νομοθέτης τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης (βλ. και την αιτιολογική έκθεση του άρθρου 22 του ν. 3900/2010), να προκρίνεται «η μη καθυστέρηση στην είσπραξη των φορολογικών εισόδων μετά την πρωτόδικη δικαστική κρίση έναντι του δικαιώματος του φορολογούμενου για επανάκριση της υπόθεσής του από δευτεροβάθμιο δικαστήριο» και θα πρέπει να προκριθεί η διευκόλυνση της δυνατότητας άσκησης έφεσης.

         3) Διευκόλυνση παράστασης χωρίς δικηγόρο. Ενόψει του δυσβάσταχτου κόστους της δίκης για υποθέσεις χαμηλότερου αντικειμένου θεωρούμε ότι μπορεί το όριο της παρ. 2 του άρθρου 27 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (αναφορικά με τη δυνατότητα δυνατότητας διενέργειας διαδικαστικών πράξεων και παράστασης χωρίς δικαστικό πληρεξούσιο στις χρηματικές διαφορές) να ανέλθει τουλάχιστον στο ποσό των 3.000 ευρώ. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να οριστεί ότι οι δικαστικοί λειτουργοί και τα μέλη του ΝΣΚ μπορούν να παρίστανται και να διενεργούν διαδικαστικές πράξεις σε οποιαδήποτε υπόθεση χωρίς δικαστικό πληρεξούσιο. Η σχετική συζήτηση έχει γίνει και στο παρελθόν με τα εκατέρωθεν επιχειρήματα να είναι γνωστά. Εμείς προκρίνουμε την άποψη αυτή. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να ισχύσει τουλάχιστον για τις υποθέσεις που αφορούν τις αποδοχές μας ή τη φορολογική μας μεταχείριση. Άλλωστε κατά κανόνα εμείς οι ίδιοι συντάσσουμε τα σχετικά δικόγραφα (είτε ατομικά είτε μέσω των ενώσεων) και οι δικηγόροι τα υπογράφουν.

         4) Μείωση του εκκλητού. Το όριο των 5.000 ευρώ αναμφίβολα στερεί ικανό αριθμό σοβαρών διαφορών να κριθούν σε δεύτερο βαθμό. Προτείνουμε τη μείωση του εκκλητού στις χρηματικές διαφορές στο όριο του άρθρου 27 παρ. 2 περ. α΄ του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, κάτι που άλλωστε είναι δικονομικά συνεπές (διαφορές που τεκμαίρονται ήσσονης σημασίας).

         5) Aπλοποίηση της διαδικασίας διακοπής της δίκης. Η διακοπή της δίκης θα πρέπει να επέρχεται σε κάθε περίπτωση που προσκομίζεται με όποιον τρόπο στο δικαστήριο ληξιαρχική πράξη θανάτου του διαδίκου (π.χ. ακόμα και όταν δίνεται από κάποιον συγγενή του θανόντος στον δικαστικό επιμελητή που διενεργεί την επίδοση ή περιλαμβάνεται στον φάκελο του ασφαλιστικού φορέα κλπ.) και να μην εξαρτάται από ενέργειες οποιουδήποτε (ιδίως όποιων έχουν δικαίωμα να επαναλάβουν τη δίκη). Πέραν της διευκόλυνσης του δικαστηρίου, αποκλείεται και το «φυσικώς άτοπο» να απορρίπτεται ως ανομιμοποίητο ένα ένδικο βοήθημα, αν και είναι γνωστό ότι ο ασκήσας αυτό έχει αποβιώσει.

         6) Κατάργηση  της ενδοδικαστικής επίλυσης των διαφορών από αγωγές για απαιτήσεις από δημόσιες συμβάσεις (άρθρο 126 Β του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας). Ο θεσμός αυτός έχει αποτύχει, όπως προκύπτει από το γεγονός ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των σχετικών υποθέσεων δεν επιτυγχάνεται συμβιβαστική επίλυση και μάλιστα τα μέρη δεν προσέρχονται καν. Πλην όμως δημιουργείται άσκοπος γραφειοκρατικός φόρτος για τη γραμματεία και τους δικαστές. Από την άλλη στις λιγοστές υποθέσεις που καταλήγουν σε συμβιβασμό, δεν είναι στην πραγματικότητα ο «μεσολαβητικός» ρόλος του δικαστή που τον επιφέρει, αλλά η (συμβιβαστική) λύση έχει συμφωνηθεί εκ των προτέρων από τα μέρη. Συνεπώς, θα μπορούσε να ικανοποιηθεί ο ενάγων χωρίς την παρέμβαση του δικαστηρίου (και ακολούθως να παραιτηθεί από την εκκρεμή αγωγή).

         7) Κατάργηση του θεσμού του εισηγητή δικαστή στις διαφορές ουσίας και του συστήματος κατάταξης των υποθέσεων σε κλίμακα 1 – 5 (άρθρο 19 παρ. 5 β του ΚΟΔΚΔΛ). Ο θεσμός του εισηγητή δικαστή στις διαφορές ουσίας απέτυχε. Προκαλεί μόνο άσκοπη γραφειοκρατία. Συναφώς άσκοπη γραφειοκρατία θα προκαλέσει και η εφαρμογή του συστήματος κατάταξης υποθέσεων του άρθρου 19 παρ. 5 β του ΚΟΔΚΔΛ, μια ατυχής διάταξη, που πέραν των άλλων δύναται να μετατραπεί σε βάση αναξιοκρατίας.

         8) Δημιουργία σώματος πραγματογνωμόνων. Προτείνουμε να προβλεφθεί στον Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (και να αξιώσουμε να υλοποιηθεί άμεσα) σώμα πραγματογνωμόνων με επιστημονικό προσωπικό (ιατρούς, μηχανικούς κλπ.) που θα έχει την αρμοδιότητα να γνωματεύει με απόφαση του διοικητικού δικαστηρίου στις περιπτώσεις που είναι αναγκαία για την επίλυση μιας διαφοράς η διάγνωση ζητημάτων για τα οποία απαιτούνται ειδικές γνώσεις επιστήμης ή τέχνης. Το σώμα αυτό θα απολαμβάνει εχέγγυα ανεξαρτησίας και θα είναι αποκλειστικής απασχόλησης. Έτσι θα περιοριστεί ο κίνδυνος μεροληπτικών πραγματογνωμοσυνών και θα εξαλειφθεί το φαινόμενο άρνησης των πραγματογνωμόνων.

         9) Κατάργηση, άλλως μείωση παραβόλων. Κατά την αντίληψή μας ο πολίτης πρέπει να έχει απολύτως δωρεάν πρόσβαση στη Δικαιοσύνη. Τούτο λόγω της φύσης του θεσμού. Δεν μπορεί το κράτος στον πιο στενό του πυρήνα να λειτουργεί «με αντίτιμο». Αλλά και γιατί ο πολίτης μέσα από τη γενική φορολογική του υποχρέωση έχει «προπληρώσει» εκείνη την περίπτωση στη ζωή του που θα χρειαστεί δικαστική προστασία. Για τις απειροελάχιστες πράγματι περιπτώσεις διαδίκων που ανοίγουν δίκες χωρίς αιτία, μπορεί να προβλεφθεί ειδική ρύθμιση υπαγωγής τους στο πλαίσιο του άρθρου 42 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας και να επιβάλλονται οι χρηματικές ποινές της παρ. 2 του άρθρου αυτού. Αν δεν ευδοκιμήσει μια τέτοια πρόταση θεωρούμε ότι πάντως το παράβολο θα πρέπει να κυμαίνεται σε τέτοιο ποσό που δεν θα επιδρά καθοριστικά στην απόφαση του πολίτη να ζητήσει προστασία από το Δικαστήριο (π.χ. ενδεικτικά 25 ευρώ).    

         10) Διαφορές κατά την εκλογική διαδικασία στους ΟΤΑ. Προτείνουμε την πρόβλεψη αυτοτελούς ένστασης κατά της ανακήρυξης των υποψηφίων των συνδυασμών, η οποία θα πρέπει να εκδικάζεται με ταχεία διαδικασία πριν τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές. Σήμερα, εφόσον η προσβολή του κύρους της απόφασης ανακήρυξης των υποψηφίων γίνεται μετά τη διεξαγωγή των εκλογών ενιαία με την ένσταση κατά της πράξης ανακήρυξης των επιτυχόντων, η δυνατότητα αυτή καθίσταται στην πράξη δώρο άδωρο.

         11) Ισχυροποίηση του θεσμού  της νομικής βοήθειας. Μεγάλο μέρος του λαού αδυνατεί να ανταπεξέλθει στο κόστος μιας δίκης με αποτέλεσμα συχνά να απεμπολεί δικονομικά δικαιώματα. Ο θεσμός της νομικής βοήθειας αποδεικνύεται ελλιπής, πέραν του ότι το κράτος αρνείται να καταβάλει (επίκαιρα) τις προβλεπόμενες αμοιβές στους δικηγόρους που διορίζονται από τα δικαστήρια για την υπεράσπιση των δικαιούμενων νομικής βοήθειας. Προτείνουμε την αύξηση του εισοδηματικού ορίου υπαγωγής στην νομική βοήθεια στο σύνολο των ετήσιων ατομικών αποδοχών που προβλέπει η Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (από τα 2/3 που είναι σήμερα).

         Επιφυλασσόμαστε για περαιτέρω προτάσεις για τον ΚΟΔΚΔΛ.

       Επισημαίνουμε κλείνοντας για μία ακόμη φορά ότι η μείωση της εισροής των υποθέσεων στα διοικητικά δικαστήρια δεν οφείλεται σε εξάλειψη των αιτιών που αναπαρήγαγαν τα προηγούμενα χρόνια τεράστιο αριθμό διοικητικών διαφορών, αλλά είναι συνάρτηση κυρίως της εκτόξευσης του κόστους της δίκης, της θέσπισης σειράς δικονομικών βαρών, της πιλοτικής δίκης κλπ. Οι προτάσεις μας επιχειρούν να αμβλύνουν τα προβλήματα. Εναντιωνόμαστε στην κατάργηση διοικητικών δικαστηρίων με πρόσχημα την μείωση της εισροής των υποθέσεων. Η συρρίκνωση των δικαστηρίων (και η συνακόλουθη δυσχέρανση μεγάλης μερίδας του λαού, ιδίως στην επαρχία, πρόσβασης στη Δικαιοσύνη), υπό τον ξύλινο όρο αναμόρφωσης του δικαστικού χάρτη, όπως και άλλα συναφή μέτρα (π.χ. η γενίκευση εξωδικαστικών μορφών επίλυσης διαφορών) είναι αξιώσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, αποτυπωμένες στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, υπηρετούν την μετατροπή της Δικαιοσύνης σε πυλώνα επενδύσεων και αντικειμενικά θυσιάζουν ή δυσχεραίνουν το δικαίωμα των πολλών για πρόσβαση στη Δικαιοσύνη.